can

[TürkçeSözlük78]

cızık anlamı
İç, can.
*Sandıklı -Afyon
*Bergama -İzmir
-Kastamonu
*Çerkeş -Çankırı
*Bulancak -Giresun
-Ankara
-Konya


Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
cızığı bızıkmak anlamı
Canı sıkılmak, canı yanmak.
-Bolu
-Kastamonu
*Beypazarı -Ankara

Cızık

Can

Cızığı bızıkmak

Canı sıkılmak

Cızık bızıktısı

Can sıkıntısı

Dirimli

Canlı

Dirimsiz

Cansız

Gönül

Can

[bensay]

Dirim ile yaşanç sözcüklerini önemsiyorum bu konuda ancak yeterince kıvançgönül olabilmiş değilim

[Yiğit98]

Can, Canlı: Dirim, Yaşam, Diri

Canlanmak: Dirilmek

Canlandırmak: Diriltmek, Yaşama döndürmek

Canım: Bir tanem olabilir

Can sıkıntısı için başka öneriler iyi olabilirdi.

Düzenleme: içi sıkılmak, öfkelenmek, üzülmek denebilir

[binsozcuk]

can ve canlı Türkçe sayılabilir gibi, ünlü uyumlarına uyuyor, sözlüklerde 62 anlamı var, "can"dan yüzlerce sözcük türetilebiliyor, bu sözcük bizim dilimizden bazı Balkan dillerine geçmiş, bunda Farsça'nın bir payı yok.

Bana kalsa yapacağım sözlükte bu sözcüğün kökeninin yanına Farsça ve Türkçe'yi birlikte veririm.

Diri, dirim, dirimsiz de çok güzel sözcükler, dirinin canlı anlamı da var, ancak diri'yi ilk duyduğumda sağlıklı, güçlü, yaşamını sağlam biçimde koruyan geliyor.

aşk ve sevgi gibi düşünün, dünyada bu sözcükler sadece Türkçe'de var, "aşk"ı başka dilden almışız, ancak Türkçe'nin mantığında yeniden doğmuş ve artık Türkçeleşmiş. Saçma, itici, Arapça, Farsça İngilizce özenti sözcükler gibi değil. Türkçe'yi kullanan ve yaşatan halk zenginleştirmiş. Yanlış anlaşılma olmasın, Arapça, Farsça, İngilizce anlamsız ve iletişimi zorlaştıran sözcükleri kesinlikle kabul etmiyorum.

Öte yandan aşk, can gibi sözcükler artık bizim malımız olmuş.

Dediğim gibi aşk, sevgi için İngilizce'de sanırım Arpça'da farklı sözcük yok, can da öyle geliyor bana.

Hangisi artık Türkçe'nin içinde erimiş derseniz şu şartlar olabilir:

1) Halk tarafından çok yaygın biçimde kabul görmesi veya görecek olması.
2) Yerine daha güzel ve mantıklı bir sözcük bulamıyorsak, bunun da nedeni artık sözcüğün kökenin bile Türkçe gibi gelmesiyse.
3) Kök olmaya uygunsa. (Türkçe sondan eklemeli bir dil, halkın mantığına uyan ve yerleşen sözcükler kök olmayan uygun oluyorlar, böylece ondan yeni sözcükler oluşturup tamamen Türkçeleştirebiliyoruz.)

dinç ve zindeyi düşünün, zinde Farsça kökenli ve anlamsız geliyor, kök olmayan uygun değil, çok yaygın ve beninsenmiş değil, dinç burada kesin tek tercih olmalı.

Hızlıca yazdım, yazım yanlışları olabilir.

[Yiğit98]

Özbek, Tatar, Uygur ile Kırgız Türkçesinde can kurtaran yerine "tez yardım" diyorlarmış

Karşılaştırmalı türk lehçeleri sözlüğü pdf'sinde öyle yazıyor. İlginenler için pdf bağlantısını bırakıyorum.

İlk bölüm:
https://media.turuz.com/users/bey-1395/ ... ozlugu.pdf

İkinci bölüm:
https://media.turuz.com/users/bey-1395/ ... ozlugu.pdf

[TürkçeSözlük78]

Yardım sözcüğünün Türkçe olmadığını belirtmek istiyorum.

[Yiğit98]

Çoğunlukta var diye doğrudan türkçe sandım, bilmiyordum.

[Yiğit98]

Türkmen Türkçesinde "Tez kömek" diye geçiyormuş. Tez kömek güzel bence.

[binsozcuk]

Yardım sözcüğünün Türkçe olmadığını belirtmek istiyorum.

Yardım Türkçe'de olabilir, erdem, yardam, yardım gibi bir açıklama ana bette yapılıyor.

[binsozcuk]

Yardam et bana balam gibi uyumlu da bir sözcük, eğer öyleyse.

[Oktay D.]

Lütfen Köken Tartışmaları bölümündeki yardım başlığına bakıñ. Bu başlık can sözcüğünüñ karşılıklarıyla ilgilidir.

[Yiğit98]

Yukarda canım için "bir tanem" demişim ancak tane yad kökenli.
Canım: Sevgilim, tatlım, biriciğim denebilir

Özbek, Türkmen, Kazak ile Kırgız Türkçesinde candan yerine "çın yürekten" geçiyor. Çın sözcüğü tdk'de "asıl, gerçek" anlamı var.
Kırgız Türkçesinde "çın dilden" anlamı da varmış.
Başkurt, Tatar ile Uygur Türkçesinde "çın gönülden" diye geçiyor.

Candan: Çın yürekten, çın gönülden, içten denebilir.

Bu arada binsozcuk adlı üyeye katılıyorum. Her dilde öyle veya böyle yad kökenli sözcük girdiği belli. Can sözüğü Tüm Türk dillerinde bulunuyor. Ortak yad kökenli sözcüğümüz olabilir.

[kavurt]

can: yaşanç
canlı: yaşar olabilir.

[mehmetö]

Can: İnsan ve hayvanlarda yaşamayı sağladığına ve ölümle vücuttan ayrıldığına inanılan madde dışı varlık
Ruh: Dinlerin ve ruhçu felsefenin insanın bedeninde bulunduğunu kabul ettikleri, yaşamın özü saydıkları, ölümsüz olduğuna inandıkları töz ve etkin ilke, tin.
Tin: (ruhbilim) Ruh. (felsefe) Birtakım fizikötesi kurucularının, gerçeği ve evreni açıklamak için her şeyin özü, temeli ya da yapıcısı olarak benimsedikleri madde dışı varlık.

Can, Ruh ile aynı şey olmuyor mu?

Tarama Sözlüğünde tin, can olarak geçiyor

Derleme Sözlüğünde:
tin (V)
1.Ruh.
-Ankara
Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü
Ankara,Türk Dil Kurumu,1978
cilt: 10
S-T ( sa - tüzlük )

tin (V)
2.Can.
-Ankara
Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü
Ankara,Türk Dil Kurumu,1978
cilt: 10
S-T ( sa - tüzlük )

Halkbilim Terimleri Sözlüğü - 1978
can -> Türkçe: ruh, İngilizce: soul, Fransızca: âme, Almanca: Seele

Ruhbilim Terimleri Sözlüğü - 1974
can -> İngilizce: soul
tin -> İngilizce: anima (Jung) Ruhun bilinçaltı ile haberleşen yönü.

Felsefe Terimleri Sözlüğü - 1975
tin -> Türkçe: ruh, İngilizce: spirit, Fransızca: esprit, Almanca: Geist, Diğer: Yun. pneuma, nous, Latin: Spiritus

Biz canlı varlıkları aynı zamanda ruhlu varlıklar olarak görmüyor muyuz?
canlı için diri yerine başka bir şeye gerek yok, peki diğer diğer anlamları için "tin" sözcüğü doğru olur mu? Sözlüğe baktım ve "can"ın birçok kullanımı var ve sanırım "tin" sözcüğü her kullanıma uymaz.

https://ariduruturkce.org/belge/sozluk/ ... ozlugu.pdf Burda "Ürek", "ruh" ve "hayalet" karşılığı kullanılmış

[bensay]

can ile ruhun örtüştüğü yerler var, örtüşmediği yerler var, can biyolojik nitelik taşıyor, ruh ise bütünüyle psikolojik ve dinsel alanda kalıyor.