dikkat, bahane, mazeret

[bensay]

Uğrola dildaşlar, sizlere "Bence"den bir bölüm aktarayım:

Gözermek: (–i) dikkat etmek /gözerimlemek (Dikkat’in görmek/göz ile olan bağı göz önüne alınmıştır. Ayrıca; anlamı belirtilmemiş olmakla birlikte "gözermek" eylemliğinin T.Banuoğlu’nun Türkçenin Grameri adlı yapıtının 208. yüzleminde, "-er" eki ile türemiş eylemliklere verilmiş örnekler arasında yer aldığı görülmüştür.)
Gözerim: Dikkat/gözerme/gözergi
Gözerimli: Dikkatli/gözergin/gözerik
Gözerimlilik: Dikkatlilik/gözerginlik/gözeriklik
Gözerimsiz: Dikkatsiz/gözeriksiz
Gözerimsizlik: Dikkatsizlik/gözeriksizlik
Gözergen: Dikkatli –dikkat yetisi gelişkin olan-
Gözerinmek: (-e) dikkat etmek/göstermek, dikkat kesilmek, özellikle dikkat etmek
Gözerinme: Dikkat kesilme, özellikle dikkat etme, dikkat
Gözerindirmek: Dikkat ettirmek, dikkat etmesini sağlamak/gözertmek
Gözerilmek: Dikkat edilmek/gözerimlenmek
Gözerti: Anlık dikkat

Öte yandan, sanırım Altayca'da "abay = dikkat". Esenlikler.

Dipçe: Yüzlem = Sayfa

[Boraan]

Benim elimdeki bir kaynakta ''dikkat'' için ''özbak'' karşılığı var, usunuzda bulunsun Bensay usta...

[bensay]

Özbak iyi değil bence arkadaşım. Gözerim kullanımda olmayan bir eylemliğe dayanıyorsa da göz+erim biçiminde kolaylıkla çağrışım ve anlaşılırlık içeriyor. Dahası, uyrumlama (1) içermeyen bir doğallığa da iye, esenlikler.

Dipçe: (1) Uyrumlama = Zorlama

[Adsız Çıgay]

dikkat in Türkçe karşılığı var mı?

bahane için tılak diye bir karşılık buldum Kıpçak Türkçesi Sözlüğünde...Belli ki til dil den geliyor dillendirilen şey anlamında ama dilek şeklinde de alamayız.Ne yapmak gerekiyor başka bahane anlamında sözcük var mı?

[D. Can Aktan]

Yañlışım yoksa Kırım Tatar Türkçesi'nde abay = dikkat olması gerek.

[Baturalptürk]

Abay = Dikkat
Abaylamak = Dikkat Etmek
Abaylı = Dikkatli(Kırgız Türkçesi'nden)

Dil Devrimi'nde de bu sözcük benimsenmiştir.

Bahane içinse en başta Divanü Lügatit Türk'te bulunan 'tıldag' sözü gelir. Bu "bahane, sebep" anlamındadır. Bunu kadının avret yeri anlamına gelen bugün de kullanılan "dılak<tılak" sözcüğüyle karıştırmamak gerekir. Bu sözcüğü günümüze uyarlamamız lazım elbette.Bundan başka:

*ıldırgıç: İleri sürülen neden. (Derleme Sözlüğü)
*sıltav: Sözde neden, bahane. (Derleme Sözlüğü)

[Oktay D.]

tıldag günümüze dilde ya da dildek ya da dildey (bu dönüşüm özünde Kıpçak etkisidir) diye uyarlanır.

Bu sözcüğüŋ kökü tıl, "dil" demektir. Ardına addan eylem yapıcı bugünkü +la- ile eşdeğer olan +da- ve ardına eylemden ad yapıcı -g ekleri gelmiştir.

[bensay]

Bahane için "nedensi, sözde neden, uyduruk/uydurma neden" dahası "sözde gerekçe, uydurma/uyduruk gerekçe" gibi kullanabileceğimiz bir sürü sözümüz, sözcüğümüz var.

[bensay]

Bu arada "dikkat" için "gözerim" sözcüğünü kullanıyorum.

[Temirbek]

Dikkat Arapça "incelik" demek, bahane ise Farsça "neden, gerekçe" anlamında.

Ben "dikkatli" için sak sözcüğünü kullanıyorum, aynı kökten sakınmak "dikkatli olmak, dikkat etmek" var.

Kırgızca ile falan ilgisi var mı bilmiyorum ama Rahmetli babaannem şaşırdığında ya da hayret edilecek bir durum olduğunda abay ! derdi...Belki "abov" da bunun bir diğer türevidir ?

[Oktay D.]

Mersin Yörükleri tanı diye şaşırırlar. Eski Türkçe tan- "şaşırmak" eyleminden. Diğer Yörükler abay derler ve Adanalılarıŋ abô, abov sözcüğüyle bir ve aynıdır.

[Toygun]

az çekmek    

Bahane uydurmak
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

tutalga   

Sözde neden, bahane.
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

[Toygun]

diqqət !  : . qay !. gözlə !. bax !. 
diqqət !  : ehtiyat !. həzər !. sağ !. sağın !. tək !. təkin !.çək !. çəkin !.
gözlə !. sağ sağ !. dayan !. 
diqqət  : avayka. yavaş . dinc. sayıq11. ayıq. əsəvən. üns. -
diqqətlə: yavaşca. avaylapka. etina. həvəs. qayuq. qayı.
təvəccüh. üşüq. üns. əsəvənlik. asavanlıq.özən. dənəri.
etina. gözət. - diqqət !: gözət !. gözlə!. - diqqətli: saklıq.
tetikli. ehtiyatlı. - diqqət!: bax ! baxın !. - diqqət eləmək:
sınamaq baxmaq. bayqamaqka. dənəmək. - diqqətlə: biçili.
dikə. qulaq qabartmaq . - biçili uk: diqqətlə; könüllə; özənlə;
basa; sık dinlə. - diqqətli: biçu. bij. özənli. kəsərli. -
diqqətsiz: çalğan. dağınak. baxmaz. saymaz. yavaşsız.
dincsiz. avaysız. - diqqətsizlik: baxmazlık. - diqqət ed:
qaytur. - diqqət edmək: asınmaq. itinmək. edinmək.
ilgilənmək. incələmək. - diqqət edmək: əsirgəmək.
umursamaq. önəmsəmək. önəm vermək. gözətmək.
qayıdlamaq. 
diqqət edmək  : dənğləmək. dəhləmək. maraqlanmaq. 
diqqət  : - diqqəti çəkən: gözə çarpan. tanıqıvlu. - diqqət
çəkməyən: tanıqıvsuz. bəlirsiz. silik. göstərişsiz.
diqqət  : e'tina. dənğ. e'tibar.- dənğə almaq: maraq göstərmək.
- dəğsiz: e'tibarsız. 
diqqət  : sak. 
diqqətini çəkmək : saqaytmaq. uyandırmaq. 
diqqətl  : bişim. özənli. e’tinalı. 
diqqətlə baxmaq  : gözləri tikilmək. aralmaq. 
diqqətlə baxmaq  : sınamaq. gözətləmək. 
diqqətlə  : - diqqətlə baxmaq: qaraqmaq. iti baxmaq. 
diqqətlə  : usuq. ayıq. 
diqqətli  : sak. - diqqətli olmaq: sak bolmaq. 
diqqətli  : uyanıq. tədbirli. uzuq. uyanıq.
diqqətli  : uyav. uyanıq. 
diqqətlilik  : saqlıq11. 
diqqətsiz  : sansız. önəmsiz. özənsiz. 
diqqətl  : bişim. özənli. e’tinalı. 
diqqətlə baxmaq  : gözləri tikilmək. aralmaq. 
diqqətlə baxmaq  : sınamaq. gözətləmək. 
diqqətlə  : - diqqətlə baxmaq: qaraqmaq. iti baxmaq. 
diqqətlə  : usuq. ayıq. 
diqqətli  : sak. - diqqətli olmaq: sak bolmaq. 
diqqətli  : uyanıq. tədbirli. uzuq. uyanıq.
diqqətli  : uyav. uyanıq. 
diqqətlilik  : saqlıq11. 
diqqətsiz  : sansız. önəmsiz. özənsiz. 

HƏSƏN BƏY HADI  eŞ anlam sözlük

[ingichka]

Abay = Dikkat
Abaylamak = Dikkat Etmek
Abaylı = Dikkatli(Kırgız Türkçesi'nden)

Dil Devrimi'nde de bu sözcük benimsenmiştir.

Bahane içinse en başta Divanü Lügatit Türk'te bulunan 'tıldag' sözü gelir. Bu "bahane, sebep" anlamındadır. Bunu kadının avret yeri anlamına gelen bugün de kullanılan "dılak<tılak" sözcüğüyle karıştırmamak gerekir. Bu sözcüğü günümüze uyarlamamız lazım elbette.Bundan başka:

*ıldırgıç: İleri sürülen neden. (Derleme Sözlüğü)
*sıltav: Sözde neden, bahane. (Derleme Sözlüğü)

Abay sözü Özbek ma Uygur Türkçesinde v'lidir. Bizde de v'li şekli kullanılabilir.

[ingichka]

Bayka- dışında Kırgız Türkçesinde kene- var eken:

Kene- II Dikkat etmek; görmek (farkına varmak), hissetmek, aksülamelde bulunmak, tepkimek
Yudahin, Kırgız Sözlüğü, TDK