sahip, mâlik

[Oktay D.]

Bu sözcükler birçok başlıkta söz arasında tartışılmış, ancak bunlara özel başlık açılıp dérlenip toparlanılmamış. Şaşırdım doğrusu.

éye (iye) "bir şeye sâhip olan, mâlik"

Eski Türkçe édi/éde sözcüğünden gelir. Olasılıkla éd "varlık; mal mülk" sözcüğünden türemiştir (ayrıca édgü "éyi/iyi, güzel" sözcüğünüñ de köküdür). Soñundaki ekiñ eskicil bir çekim eki olduğu düşünülebilir. Karşılaştırıñ: kéç "géç" > kéçe "géce".

Ayrıca bakıñız: "mal, mülk, mülkiyet" başlığı

[birtancazin_]

Yunus emrenin kosuklarinda gecer IS bugun ISSIZ halen kullaniyoruz sahipsiz demektir IS ise sahip
Yine iye de malik sahip demekir
Iyi ile iye arasinda bag bulunmaz
Edge ... iye etmek eylemiyle ilgili ge ise bilge tümke (karacahil) de oldugu gibi ge ekini almis ve kisilere yonelik ayni gorevle ad olusturmustur yani Etke dir etmek yardimci eylem ancak eski donemde tasarrufta bulunmak anlaminda da kullanilir

Iyi eddguden gelir evet ve eymür de bundan turemistir iyiliksever demek
Kisacasi
Malik iye edinge iyesi
Sahip iye ıs ya da ısgan
Mulkiyet iyelik edinge
Mulk edinge barım
Mulki amir kamusal denetim yönergici.

[Bi50likdaha]

Aynen IS'ı cidden iç düşünmemiştim ya.
Ama tam olarak anlamlarını nasıl veririz.
İye :
Is :
Olarak , ayrıca İYE deki İY'in bir anlamı var mı?

[birtancazin_]

Yukaridaki yazimi eksik okumussun anlasilan gonuldasim..  Edge bugun kullandigimiz etmek eylemine dayanir gunumuzde yardimci eylem olan etmek ilkel donemlerde daha islek idi ve tasarrufta bulunmak  tesir etmek  yapmak kilmak oldurmak gibi daha genis anlamlari kapsiyordu ga ge eki ise bilge deki ga eki man ekinin kisilere yonelik vurgusal yonu guclu bir benzeri..  etke yani o sozun cozumu....
Zamanla iye bicimini almistir doğrusu yayginligi azalmis olan bu sozcugumuz yeniden diriltilmistir

[ulduzéver]

Nişanyan iye sözcüğünün ididen dönüştüğünü söylüyor ancak kabul edemedim.
Karahanlı Türkçesindeki ige (sahip), güncel Uygurca ve Özbekçede de aynı biçimde. Azerbaycan Türkçesinde ise yiye şeklindedir. Kişisel düşüncem şukim ige ve idi ikisi de i-/é- veya yi-/yé- diye bir kökten gelmeli ancak öyle bir eylem bulamadım.

Neyse iye sözcüğü ididen değil igeden dönüşmüş. Bu yüzden iğe yazılması beklenir

[Türkeröz]

"İye" sözü günümüze uygun değil. Bugün sahip olmak için "edinmek" sözü uyabilir. Ayrıca sahip için "var" da deniliyor.

Örnek: Yarın yetmiş koyun edineceğim/alacağım.
Örnek 2: Bugün yetmiş koyunum var.
Örnek 3: Öğrencinizin yeteneği var.

Ön ad olarak da "olan" anlamı veren -lı/-li/-lu/-lü eki ile kullanıyoruz.

Örnek: Ülkede arabalı kadın, gelişmişlik göstergelerinden.
Örnek 2: Ülkemizde arabalılar çok.

Bir de "ait" sözü yerine

Örnek: Bu ev kime ait? > Bu evin sahibi kim? > Bu ev kimin?
Örnek 2: Bu ev bana ait > Bu evin sahibi benim > Bu ev benim.

Sorun ise "ev sahibi, araba sahibi.." gibi sözlerdeki sahip sözünü karşılayamıyoruz şu an.

[Oktay D.]

Divanü Lugati't-Türk'te idi "sahip" sözcüğü geçiyor. Ayrıca ige- "itaatsizlik étmek" sözcüğü de bulunur. İkisiniñ köktaş olduğuna dair elimizde bir bilgi bulunmuyor.

[ulduzéver]

"İye" sözü günümüze uygun değil. .

Neden o zaman?

[toorku]

araba sahibiyim ev sahibiyim gibi söyleyişleri türkçenin söz dizimiyle azcık oynayarak söylemek mümkün nitekim diğer dillerde de benzer yollara gidilir hatta o tarz yöntemler diğer dilleri öğrendiğimizde bize en garip gelen kullanımlardır

ben arabası varım - araba sahibiyim
evi varım - ev sahibiyim

tabii normalde yukarıdakini biz şu şekilde söylüyoruz benim arabam var yani araba sahibiyim ancak tamlama değil cümle bu sahiplikteki mesele bunuı tamlama olarak ifade edebilmesinde asıl ki terslik yaratan da o


var bu şekilde kullanılırsa büyük olasılıkla ilerde sözcüğe bitişip kendini yeni bir ek olarak ifade edebilir (ki farsçada ki dar eki haberdar daki aslında haberi var olan haber sahibi olan gibi anlamı vardır sahip olmak fiilinin geniş zaman halinden gelir)

evi var dan evivar a dönmek gibi


şimdi var hep üçüncü tekilde kullanıldığından ilk başta garip gelebilir ama bana olası görünüyor


olası diğer yollar

araba sahibi - arabalıyım
araba sahibi - arabası olanım

[Oktay D.]

Öyle bir ekimiz zaten var: +li/+lı

- haberliyim = haberim var = haber sahibiyim = haberdarım.
- arabalıyım = arabam var = araba sahibiyim = arabadarım
- evliyim (olmadı, añlamı özelleşmiş )

Tamlamayı farklı da kurabiliriz:
- Evi varlıyım.
- Ankara'da evi varlı bir arkadaşım var, sizi görüştüreyim.
- Haberi varlı olmak istiyorum.

Ekleşmeyi de farklı yapabiliriz:
- Habervarlıyım
- Bu konuda habervarlı kişilere soralım.
- ABD'de herkes arabavarlı çünkü alım gücü yüksek.

Bu soñuncusu Farsça ekleşmeye biraz beñzedi uyak olarak.

[ulduzéver]

nesnesi var doğrudan nesne sahibi olur işte nesnedar
Yani nesnesi var olan bir kişi = bir kişi kim nesnesi vardır
var sözcüğü de tabiikim sıfat görevindedir burada. gözü kara birleşiğindeki gibi.
Ama nesnesi varlının anlamı farklı oluyor. evi varlıyım işte kolu güçlüyüm gibi bir anlama iyedir yani güç beni değil kolu tamlıyor. Bu yüzden evi varlıyım dediğimizde bir kimseyimkim evi varlıdır/evim varlıdır. diyoruz. Nitekim kolu güçlüyüm = bir kimseyimkim kolu güçlüdür/kolum güçlüdür.

var sözcüğünün mal anlamını unutmayalım varlının işte mallı gibi bir anlamı var.

Bunun karşıtı yok sözcüğü de aynı kuralla: eviyok = evsiz. Gözüyok = gözsüz.

Vurgu yalnızca var ve yok sözcüğünde olduğunda sözcüğün birleşik olduğu biliniyor. Yani [onun] evi var cümlesiyle evi var birleşiğinin farkı vurguda biliniyor

[toorku]

ulduzever e katılıyorum o yüzden varlıyı belirtmedim ama kullanılacağı yerler var zaten genelde başka dilden bir kavram birden fazla biçimde kullanıldığında biz karşılık bulmak istediğimizde o kullanımların herbirini ayrı ayrı ele almak gerekiyor birebir karşılık alt anlamlarla beraber nadiren karşılaşıyoruz

yok illahaki varlı dan yola çıkmamız gerekirse daha da kasabiliriz bence

ev varlıklısıyım dediğimizde evin sahibi olmadan çok ev sahibi olduğumuzu belirtiyoruz

[Türkeröz]

"İye" sözü günümüze uygun değil. .

Neden o zaman?

Verimi yok.



Güncel Türkçe Sözlük
elde etmek anlamı
1) bir şeye sahip olmak: "O parlak siyah gözler, onları bir daha elde edemeyecek miydi?" -H. Z. Uşaklıgil. 2) bir kimseyi kendi hizmetine almak veya kendinden yana çekmek.

eldetmiş

sahip

[ulduzéver]

O zaman "sahip çıkmak" ve "sahiplenmek" için ne dersiniz? iye sözcüğeyle bunları "iye çıkmak" ve "iyelenmek" diyebiliriz. Bu kadar önemli bir sözcüğe neden verimsiz diyorsunuz bilemiyorum...

[Oğuzosis]

O zaman "sahip çıkmak" ve "sahiplenmek" için ne dersiniz? iye sözcüğeyle bunları "iye çıkmak" ve "iyelenmek" diyebiliriz.

Kazakçadan alıntı yaparak sözlerinize karşılık vereyim. Dediğiniz gibi Kazakçada "iyelen-w" fiili var. Sahip çıkmaya gelince... Kazakçada -büyük ihtimalle Özbekçeden alıntı- "egelik jasa-w" sözü bir anlamda kullanılıyor sahip çıkmayla. Ancak biz bunu uygun biçimiyle, "iyelik yasa-mak", alabiliriz.