halk, demokrasi, cumhuriyet

[ulduzéver]

il erk ve boylar erk (bodun erk'iñ uyarlanmışı) ikisi de démokrat karşılığı olabilirler. Cumhûriyetiñ temeli halkıñ oyuyla olsa da halkıñ erkiyle yönetilmeyebilir de. Başka bir déyişle cumhûriyet tekçe saltanatsal olmayan hâkimiyetlere dénir.
Benim öñerilerim:

öñeri il erk

démokrat

öñeri il erkel

démokratik

öñeri il erklik

démokrasi

öñeri il ul

temeli il olan, cumhûrî

öñeri il ulluk

temeli il olma durumu, cumhûriyet

ul "temel" sözcüğü añlamında başka bir sözcük de düşünülebilir.

[cingelek]

İl ul şeklinde bir yapı hem söylediğiniz manayı ifade edemez hem de söylenişi zor. Bir de siz özül diye bir kelimenin varlığından haberdarsınızdır, günümüzde temel anlamında özül varken niye eski köke gidiyorsunuz? Ayrıca il kelimesi bizde vilayet anlamında kullanılır olmuştur. El ise halk anlamında kullanılmaktadır.

[ulduzéver]

Dédiğim gibi aynı kavram başka sözcüklerle de düşünülebilir démeli halk temel gibi bir birleşiği amaçlamıştım. Öñeriler tekçe bir başlangıç gibiydi. İl ve él sözcükleri de aynı sözcüktürler zâten. Tekçe kullanım açısından biraz farklı duruyorlar.

[cingelek]

Dédiğim gibi aynı kavram başka sözcüklerle de düşünülebilir démeli halk temel gibi bir birleşiği amaçlamıştım. Öñeriler tekçe bir başlangıç gibiydi. İl ve él sözcükleri de aynı sözcüktürler zâten. Tekçe kullanım açısından biraz farklı duruyorlar.

Evet, il ve el aynı sözcüktür fakat günümüzde il deyince vilayet, el deyince halk anlamı yaygındır.

İL
i. (Eski Türkçe’de “ülke, vilâyet” anlamına gelen kelime Batı Türkçesi’ne el şeklinde geçmiş, son dönemlerde “vilâyet” karşılığı olarak yeniden kullanılmaya başlanmıştır) [Kelime Farsça’ya, Arapça’ya ve Kafkas dillerine de geçmiştir]
1. Bir ülkenin bir vâli yönetimindeki en önemli idârî bölümü, vilâyet: “İl il Türkiye.”
2. E. T. Türk. ve halk ağzı. Ülke, yurt, memleket, diyar [Bugün El şeklinde kullanılmaktadır].

EL
i. (Eski Türk. il)
1. Yakın olmayan kimse, yabancı
2. Halk, ahâli, başkaları, herkes.
3. Ülke, yurt, memleket, diyar.
4. Aşîret, kabîle.
(Kubbealtı Lugati)

Azerbaycan, Türkmen ve Özbek Türkçelerinde böyle bir ayrım görülmemektedir:
el : is.
1. Camaat, xalq, adamlar.
2. Ölkə, məmləkət, vilayət.
3. Tayfa, qəbilə.
(Azerbaycan Dilinin İzahlı Lugati)

il at
[i:l]
1. Halk, ilat adamlar.
2. Ýurt, watan.
(Türkmen Dilinin Düşündürüşlü Sözlüğü)

EL 'maʼlum yurtda birgalikda yashovchi aholi’, ’yurt’. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli i:l tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, I, 340), oʻsha davrlardayoq i: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (ПДП, 379) va bu unli e unlisiga almashgan (Devon, I, 83; DS, 168): i:l > il > el.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild)
1 Bir joyning odamlari, aholisi, xalqi; umuman, koʻpchilik odam, xaloyiq, hamma.
2 Bir yurtga, qabilaga mansub odamlar; millat, xalq.
3 Yurt, diyor, mamlakat.
(Özbek Dilinin İzahlı Lugati)

[datadeveb]

öñeri ulkan

temel kan, yani birbirini ayrı olarak gören kanların buluştuğu ortak nokta, demokrasi?

öñeri ulkancılık

demokrasicilik

---

öñeri ulilçelik

cumhuriyet?

öñeri ulilçelikçilik

cumhuriyetçilik?

---

öñeri ululçalık

cumhuriyet? ul ul ikilemiyle türetim

öñeri ululçalıkçılık

cumhuriyetçilik?

[TürkçeSözlük78]

öñeri Budun

Halk

öñeri Elerki

Demokrasi

öñeri Kamerki

Cumhuriyet

kamu + erki > kamerki
budun sözcüğünün boyun olması gerektiğini duymuştum bir yerde

[datadeveb]

Eksiciler çocuk musunuz? Şurada beyin estirmesi yapıyoruz. ul + kan türetimi mi yanlış. Yani sağda solda ulkan diye kullanmaya mı başladı birileri. Yalnız ben ulkan sözcüğünü çok sevdim o başka. Tam bir demokrasi sözcüğü. temel kan:(soy)

[TDK]

Ulilçelik nedir?

[cingelek]

Ulilçelik nedir?

Evet, uluilçelik, ululçalık... Bunların yapısı nedir?

[datadeveb]

Ul yukarıda temel anlamında olduğu söyleniyor. İlçelik de ilçelerden oluşan birliktelik. Ul ilçelikte bunu temel kavramıyla pekiştirmedir.

Ulilçelik = cumhuriyet? (?: olur mu sizce diye yazdığım imdir)

Aynı ende bakarsak şöyle bir güzel sözcük bütünlüğü görülüyor.

ul + ilçelik
ul + il + çelik

[cingelek]

Ul yukarıda temel anlamında olduğu söyleniyor. İlçelik de ilçelerden oluşan birliktelik.

İlçedeki çe eki Farsça menşelidir:
DÜKKÂNÇE
(ﺩﻛّﺎﻧﭽﻪ) i. (Ar. dukkān ve Fars. küçültme ekiyle dukkān-çe) Küçük dükkân, dükkâncık.

İLÇE
i. (il’den küçültme ekiyle il+çe)
(Kubbealtı Lugati)

İlçedeki çe eki dikkat ederseniz ünsüz uyumuna uymuyor; uysaydı ilce şeklinde olurdu.

[datadeveb]

Nişanyanda şöyle yazıyor.

ilçe
YTü: [ Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu, 1935]
ilçe = Kaza [yönetim birimi]
< TTü il ülke, diyar +çA

→ il

Not: Küçültme ekinin TTü olağan şartlarda +ce olması gerekirken sert sessizin korunması bilinçli bir arkaizm veya özensizlik örneğidir. Karş. kızılca, oğulca.

Ulilcelik olarak düzeltiriz gerekirse. Doğrusu neyse ona yöneliriz.

[ulduzéver]

öñeri boylardanlık

boylardan temellenme durumu, cumhûriyet

- X ülkesiniñ boylardanlığı cumhûriyeti doğrudan él erk démokrat tir.

[cingelek]

öñeri boylardanlık

boylardan temellenme durumu, cumhûriyet

+DAn ayrılma hâli ekinden sonra +lIk ile türetilmiş başka örnek var mı? (Gündelik, yüzdelik gibi +DA bulunma hâli ekinden sonra geldiği örnekler mevcut.)

[ulduzéver]

öñeri boylardanlık

boylardan temellenme durumu, cumhûriyet

+DAn ayrılma hâli ekinden sonra +lIk ile türetilmiş başka örnek var mı? (Gündelik, yüzdelik gibi +DA bulunma hâli ekinden sonra geldiği örnekler mevcut.)

Başka örnek yok sanırım. Vâr olup olmaması öñeriyle ilgili mi?