u-, u (yapabilmek, muktedir olmak)

[datadeveb]

Yanlış anımsamıyorsam DLT'de u = kefil anlamına geliyordu. Bir bilgi daha karşıma çıkınca konuyu açmak istedim.

<< ETü uz usta, sanatkâr, marifetli < ETü u- yapabilmek, muktedir olmak +Uz

u- eylemi dirilir mi? Yapım ekiyle türetirsek sözcüklerden birisi şu oluyor;

u- > u- + -ı > uğu

Bu durumda uğur, uğrunda, uğraş sözcüğünün kökü bu sözcükler mi diye araştırdım kesin vargıya varamadım. Ancak uğraşmak "olabilir ya" dedirtti.

uğraşmak: "yapmaya çalışmak" anlamı düşünürsek u- eylemi doğru kök oluyor gibi.

[bensay]

uğraşmak "uğur" tabanlı bir sözcüktür, uğur da ok-= denk gelmek tabanlı

[datadeveb]

Birde hızlıca sözlük taraması yaptım.

Kazak türkçesi denk geldiğim en yakın sözcük.
uğw:
anlamak, kavramak

Kırgız türkçesi denk geldiğim en yakın sözcük.
uguu:
duymak, işitmek, itaat

[bensay]

türkiye türkçesi dışı türkçelerden ne yazık ki anlamadığımdan bir nen söyleyebilecek durumda değilim

[Oktay D.]

Eski Türkçedeki uk— (añlamak) sözcüğünüñ masdar biçimi olan ukug (añlama işi) sözcüğü Kazak ve Kırgız Türkçesindeki ses dönüşümleri géreği, sırasıyla uguw ve uguu olmuş. Bizde yaşasaydı uku olurdu. O yüzden Kazak veya Kırgız veya başka bir Türkçede görülen biçimleriñ bizdeki biçimlerle doğrudan karşılaştırılması yañıltıcı oluyor. bensay'ıñ da dédiği gibi uğraş— eylemi uğur/oğur sözcüğünden, o da oğ— (denk gelmek) biçiminden geliyor. uğur sözcüğünüñ özünde ünlüsü de zaten géñiş oğur biçiminde, yalñızca Oğuz Türkçelerinde daralmıştır.

Büyük olasılıkla uz (becerikli, usta), us (añlayış, zihin) sözcükleri de u— (yapabilmek, yéterli olmak) eyleminden gelmiş.

u— sözcüğünüñ dirilmesi biraz güç, çünkü tek heceli bir sözcük ve hiçbir çağrışımı kalmamış. Ben de isterdim dirilmesini ancak bugünkü topluma soñuçta yabancı bir sözcük gibi...

[datadeveb]

Kırgız türkçesinde uguu ve ukuu sözlükte geçiyor. İkisine de ortak anlam olarak duymak yazılmış. İtaat anlamı nasıl doğmuş bilmem.

İyice bakılırsa birinde anlamak birinde işitmek anlamları kullanılıyor. Anlam ayrımı nedeniyle soru imim var.

Bu u kökünden udu, umuş sözcükleri gibi sözcük kullanımları ortaya çıkacak çünkü. Güzel bir kök. Kestirip atmak olmaz. Bir de sözcük türetimleri değişik olacak. Burada çok tartışma çıkar demedi demeyin.

[Oktay D.]

Tek sesli kökleriñ ne yazık ki durumu çok güç. Aşağıdakiler günümüz Türkçesiniñ tek sesli kökleridir (Ana Türkçeniñ déğil):
ȫ— (dériñ düşünmek)
ı— (göndermek)
i— (olmak) < Eski Türkçe er—
e— (olmamak) > –me—/-ma— olumsuzluk eki
Bunlarıñ hiçbiri tek başına işlek déğil, hep türevlerde yaşıyorlar. Örneğin i— eylemi yalñızca ek eylem olarak kullanımda (+imiş, +idi, +ise, ...), e— eylemi olumsuz ekiniñ içinde eriyip gitmiş, ö— eylemi ise öğe (bilge kişi), öğün— gibi türevlerde var.