bir neñi tamamen etmek "...-ı ıdmak", "...-ı ıymak"

[kutlugbeg]

Bilindiği üzere Türkçe, birleşik éylemler açısından çok baydır^[1]. Asıl añlatmak istediğimiz éylemi zarflaştırıp ardına türlü éylemler getirerek türlü añlamlar elde édebiliriz. Örnek olarak:

Zarflaştırılmış éylem + vérmek = tézlik, çabukluk, kolaylık => Evden çıkmadan ocağı söndürü vérdim. "Ocağı kolaylıkla, çabukça söndürdüm"

Zarflaştırılmış éylem + durmak = süreklilik => Ben gelene dek çocuğa baka dur. "Çocuğa bakma işini süreklice ét"

Zarflaştırılmış éylem + bilmek = yéterlilik, beceri => 10 yaşımdan béri yüze bilirim. "Yüzmeyi beceririm, yüzmeye gücüm yéter"

Örnekler çoğalabilir. Benim sözünü étmek istediğim birleşik yapı ise şöyle biçimleniyor:

Zarflaştırılmış éylem + ıymak = tamamen, bütünlük => Onu unutu ıydım. "Onu tamamen unuttum"

Id- > ıy- éylemi "göndermek, salmak, yollamak" añlamlarına gelir ve Türkçe'nin temel éylemlerinden biridir. Ne yazık ki günümüzde ölü durur. Clauson'un EDT'sinden angın yapıyla bağlı^[2] örnekleri diziyorum:

-xağanladuk xağanın yitürü ıdmış "başlarına géçirdikleri kağanı tamamen yitirmiş"

-Türkü bodun élledük élin ıçgınu^[3] ıdmış "Türk halkı kurdukları devleti tamamen kaybetmiş"

-unıtu ıtdı "tamamen unuttu"

-teñri yérin unıtu ıtdı "cennet vatanını tamamen unuttu"

Eski Türkçe ıd- "göndermek, salmak" éylemi günümüzde ıymak olacaktır érinç^[4]. Bu yüzden diriltilecekse ıymak biçiminde diriltilmelidir. Iymak eyleminin dilimize katacakları bir yaña, bu birleşik éylem yapısı da dilimize çok yarayacaktır sanarım.

^[1] bay= zengin

^[2] angın yapıyla bağlı "bahsi edilmiş yapı hakkında"

^[3] ıçgınmak= kaybetmek

^[4] erinç= şüphesiz, muhakkak