Yır, Koşuk, Yırlamak

[Temirbek]

[url=http://tdkterim.gov.tr/ttas/?kategori=derlay&kelime=yır]Yır[/url]

[url=http://tdkterim.gov.tr/ttas/?kategori=derlay&kelime=yırlamak]Yırlamak[/url]

[url=http://tdkterim.gov.tr/ttas/?kategori=derlay&kelime=koşuk]Koşuk[/url]

[Bengitaşlarındili]

Küğ sözü bildiğimce bugün Özbekçede şimdi de yaşamaktadır: (Kuy, okunuşu: Küy). Yine, bu sözün özge Türk dillerinde de Küy biçimi ile diri olduğunu bilirim. Küğ sözünün çağdaş biçiminin Küy olduğunu oylamam bundandır. Sözünü ettiğim Türk dillerinde bu söz, Anadolu Türkçesindeki şarkı, türkü sözlerine denk kullanılır. Özbekçede Kuylamoq (okunuşu: Küylemak) şarkı söylemek demektir. Türkiye Türkçesinde Yır sözünün şarkı, Yırlamak sözünün şarkı söylemek anlamında varlığını biliyorum. Onun için Küy sözünün Müzik anlamında işletilmesinden yanayım. Küylemek ise müzik yapmak anlamında kullanılabilir.

Müzik Küy, Şarkı( Şark+î) Yır sözü ile karşılandığında ulusal müzik türümüz olan Türkü ( Osmanlıca Turkî'den gelir) 'nün de adının Türkçeleştirilmesi gereğine inanıyorum. Türkü sözünün Türkçesi olarak Koşuk sözünün uygun olacağına inanıyorum. Koşuk sözü yazında bir tür olarak kullanılsa da, Koşma ve Koşuk biri biri ile denk sözlerdir. Koşma sözünün yazındaki Koşuk türünü de anlattığı kanısındayım. Koşuk sözünün yine Özbekçede şarkı anlamında kullanıldığını biliyorum. Koşuk Türkü anlamında kullanılarak bir Çağatay Türk diline yakınlık sağlanabileceği gibi, ulusal sözümüzü yeniden yormuş ve işletime koymuş oluruz. Sizler ne oylarsınız bilemem.

[Gökbey]

Şöyle sonlandırabiliriz;

Koşuk : Şiir
Yır : Şarkı
Türksü : Türkü (Türkî)
Küğ (Küy) : Müzik

[YİĞİT TULGA]

Uğrola,

Küy sözcüğünün Özbekçede kullanıldığını bilmiyordum. Anadolu ağzından "kığ" sözcüğünü duyup bir süre "müzik" için denemelik kullandım ancak sonradan gördüm ki "kığ" sözcüğünün başka bir anlamı da "keçi dışkısı" imiş. Bunu okuyunca önermekten caymıştım bu sözcüğü.
Kığış sözcüğünü de (kıyış kıyış, ses çıkarmak) görünce bunu kullandım. Şimdi görüyorum ki küy ile ilintili imiş tüm bu okuduklarım;

küy........müzik
küyüz(küğüz, küvüz)....müzik notası
küylemek.......müzik, şarkı söylemek
küyleşmek......karşılıklı şarkılaşmak
küye(küğe, küve)..............koro
küycük(küğcük, küvcük)..........nota
küyün (küğün, küvün)...........ezgi, melodi türünden sözcüklere karşılık olabilir.
küycü......müzisyen

gibi sözcükler türetilebilir, kendi anlamları (varsa) önerilenlerle çatışma yaratmayacaksa kullanımı sınanabilir.

Türkî (türkü) ......Türksü (Türksü>>türküsü>> türküs dönüşümü yaparak belki bu yolla Türkü'nün oluşumunu da dolaylayarak (dolayından, çevresinden dolaşarak) açıklayabiliriz. Böyle olasılarsak (olası duruma sokmak) Türkü demekte de sakınca görmeyebiliriz.)

Türksü.......Türkü
Koşuk, yır........şiir (Kırım tatarları yır sözcüğünü şiir için kullanıyorlar anımsadığım ilesiyle (kadarıyla) )
Küy...........müzik
Yır.............şiir, şarkı

Bunları ben de taplıyorum, kullanmayı gerendikçe (gerekli gördükçe) yazacağım, yazmaya özeneceğim. Bakalım ne çıkacak ortaya...

Uğrola

[bensay]

Benim karşılamacalarımdaki durum:

Türkü: Koşma
Şarkı: Yır
Klip: Yırbetim
Şiir: Koşuk
Manzum: Koşuklama
Manzume: Koşuk/koşuklama

Esenlikler.

[Baturalptürk]

Bana göre de "koşuk" şiir için kullanılmalıdır. Zaten TDK'nın sözlüğünde de aynen böyle gösteriliyor. "Yır" sözcüğü de Anadolu'da en çok şarkı,nağme anlamında kullanılır.

Koşma'nın Türkü için kullanılmasını doğru bulmuyorum. Birbiriyle iç içe olabilir. Ama aralarında fark var. Koşma zengin halk müziğimizin bir çeşididir.

[bensay]

Belirttiğiniz ayrıntı gerçekte benim de usumu kurcaladıysa da bir çıkaryol bulamadığım için türkü için koşma genellemesini yaptım. Türkü için koşmaca desek olmuyor, koşmalama desek olmuyor, Türksel desek olmuyor, Türkçe desek olmuyor...?

[Oktay D.]

Türkcül "Türkî"

[Türkeröz]

Hayatımda hiç yır sözünü duymadım. Yalnızca bulmacalarda şarkı için ır sözünü duydum. Ama halk ağzında kullanılan bir söz biliyorum ve bu yırın da onunla ilişkili olduğunu düşünüyorum. İşte;

çırmak   
Çığırmak, şarkı ve türkü söylemek
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

Gördüğünüz gibi çığırmak sözü halk ağzında yaygın olarak kullanılır. Bu yır sözünün de bununla ilgili olabilir ve en önemlisi de yır demek yerine çır, çığırı olarak yaşaması daha iyi bence.

[Türkeröz]

TVT şarkı için yır sözünü seçmiş. Ancak bu alelacele alınmış bir karar bence. Çünkü yır sözü Türkiye Türkçesi'nde çığırmak eylemiyle, köküyle yaşıyor.

[Bi50likdaha]

Çığırmak yansıma bir sözcük.

[Oktay D.]

TVT şarkı için yır sözünü seçmiş. Ancak bu alelacele alınmış bir karar bence. Çünkü yır sözü Türkiye Türkçesi'nde çığırmak eylemiyle, köküyle yaşıyor.

yır sözcüğü Eski Türkçe ır/yır < Ana Türkçe *hır sözcüğünden geliyor. Oysa çığır- sözcüğü çī kır- "/çıı/ sesi çıkarmak" sözünden geliyor. İkisi ayrık sözcükler.

[TürkçeSözlük78]

Bir ozan (toyumdur amatörümdür ) olarak 1 yıldır kullandığım sözcükleri size vermek isterim.

öñeri Yır

Şiir

öñeri Yırsal

Şiirsel

öñeri Yırmak

Şiir yazmak

öñeri Yırbilim

Poetik, şiirbilim

öñeri Ozan

Şair

öñeri Karaozan

Halk şairi

öñeri Çır

Şarkı

öñeri Çırmak

Şarkı söylemek

öñeri Dörüt

Sanat

öñeri Koşuk

Nazım

öñeri Uyak

Kafiye

öñeri Seçki

Antoloji

öñeri Dizem, tartım

Ritim

öñeri Ezgi

Melodi

öñeri Yazın

Edebiyat

öñeri Çalav

Müzik

öñeri Çalavsallık

Müzikalite

öñeri Çalavbilim

Müzikoloji

öñeri Çalavbilimci

Müzikolog

[cingelek]

KUY 'ohang'. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni va boshqa maʼnolarni anglatgan bu ot asli kög tarzida [Devon, III, 144: kög (yumshoq k bilan) 'sheʼrning vazni, oʻlchovi; kög 'ashulada ovozni baland-past qilish’ ..] talaffuz qilingan, ke-yinchalik g undoshi y undoshiga, ö unlisi oʻ unlisiga almashgan (ССТТН, II, 170); oʻzbek tilida ü unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: kög > küy > kuy. Mahmud Koshgʻariy koʻp maʼnoli soʻz (hatto bir necha soʻz) sifa— tida talqin qilgan kög soʻzi DSda nimagadir xitoycha deb taʼkidlangan (311- bet).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild)

Yani Kaşgarlı Mahmud'a göre söz Çinceden dilimize geçmiş (muhtemelen Çince 樂).