Sağınç-Sağınmak

[Bengitaşlarındili]

Sağınç ve Sağınmak Bütün Orta Asyada Özlem ve Özlemek demektir. Bence dilimize kazandırılmalıdır. Bu yolla Özlem ve Özlemek sözlerine köklerine uygun biçimde kendine ait kılma anlamı geri yüklenebilir.

*Sana sağıncımdan ötürü geceleri uyuyamaz olmuştum, ancak seni sağındığımı kimseye de diyemiyordum.

[Beren Oğuz]

sağ +Inç = sağınç
sağ +In- = sağınmak

mı, yoksa:

sağ- +Inç = sağınç
sağ- +In- = sağınmak

+Inç eylemden ad yapıyorsa "sağ-" eylemi ile ilinitili olduğunu düşünüyorum. Kökleme böyleyse Nişanyan'ın Inç = In+Iş kuramı da doğru çıkar, bénce:

sağ- +In- = sağın-
sağın- +Iş = *sağınış

*sağınış > sağınç

olabilir mi?

[Temirbek]

Ana kök sa- "düşünmek 2) hesaplamak 3) itibâr etmek"tir. Dönüşlü hâli; san- "sanmak" (kendi kendine düşünmek), aynı kökün ikincil añlamından; say- "hesaplamak, saymak", pekiştirici /-k-/ ekiyle; sak- "iyice düşünmek, dikkatli olmak" > 'dönüşlü' > sakın- "sakınmak", ad yapan /-k/ ekiyle; sak "dikkatli, uyanık" ...

Aynı kökten sag- "düşünmek, birini düşünmek, yâdına getirmek 2) özlemek" > 'dönüşlü'; sagın- "düşün-mek 2) özlemek". Türkiye Türkçesinde, Bengitaşlarındili'niñ belirttiği gibi sağ- > sağın- olur.

Nişanyan'ıñ görüşü doğrudur. Bugünkü /-ş-/ eki daha eski devirde /-ç-/ idi. Sagınç > sağınış aynıdır, Sagınç eskin (arkaik) biçimi. Söz gelimi Eski Türkçe körünç "manzara" > bugün "görünç" yâni "görünüş" olur.

[Bengitaşlarındili]

Ana kök sa- "düşünmek 2) hesaplamak 3) itibâr etmek"tir. Dönüşlü hâli; san- "sanmak" (kendi kendine düşünmek), aynı kökün ikincil añlamından; say- "hesaplamak, saymak", pekiştirici /-k-/ ekiyle; sak- "iyice düşünmek, dikkatli olmak" > 'dönüşlü' > sakın- "sakınmak", ad yapan /-k/ ekiyle; sak "dikkatli, uyanık" ...

Aynı kökten sag- "düşünmek, birini düşünmek, yâdına getirmek 2) özlemek" > 'dönüşlü'; sagın- "düşün-mek 2) özlemek". Türkiye Türkçesinde, Bengitaşlarındili'niñ belirttiği gibi sağ- > sağın- olur.

Nişanyan'ıñ görüşü doğrudur. Bugünkü /-ş-/ eki daha eski devirde /-ç-/ idi. Sagınç > sağınış aynıdır, Sagınç eskin (arkaik) biçimi. Söz gelimi Eski Türkçe körünç "manzara" > bugün "görünç" yâni "görünüş" olur.

Elinize kolunuza sağlık.. Ben de elimdeki kaynaklardan bununla ilgili birşeyler aradıydım. Buldum ama çok dağınıktı. Nasıl toparlayacağım diye düşünürken gerilmiş, " boşver, daha sonra cevap veririm" diye savsamıştım. Olanca güzel anlatmışsınız. Sağ olun, var olun.

[Toygun]

sağınmak   
1. İyi düşünmek, mülâhaza etmek. 2. Sanmak, zannetmek.
Tarama Sözlüğü 1971

sağınç, (sağıncak)   
1. Emel, istek, arzu, maksat, tasavvur, düşünce, ümit, endişe. 2. Zan, tahmin.
Tarama Sözlüğü 1971

Bence sağınmak tasavvur etmek anlamında diriltilmeli... Peki bu biçimde diriltmek doğru mu? Say- ile ilgisi yok değil mi?

[Oktay D.]

Eski Türkçe sākınç "düşünce", sākın- "düşünmek". Tabi ki sād- "saymak" ile eş kökten geliyor.

[Bengitaşlarındili]

Bence sağınmak tasavvur etmek anlamında diriltilmeli... Peki bu biçimde diriltmek doğru mu?

Sağınmak sözünün kök anlamı ne olursda olsun, bugün bütün Orta Asyada özlemek anlamındadır. Başka anlamda diriltilmesini kabul etmek olmaz. Çünkü başka anlamda diriltmek demek, yine Türk dil birliğine ihanet etmek olur. Bir kelimeden kardeşim farklı anlayacak, ben farklı anlayacağım, ne anladım ben o işten. Ya bu sözleri diriltirken Orta Asyadaki anlamıyla diriltmeyi önerin, ya da HİÇ YELTENMEYİN, KARŞINIZDA DURURUM!

[Oktay D.]

Bence sağınmak tasavvur etmek anlamında diriltilmeli... Peki bu biçimde diriltmek doğru mu?

Sağınmak sözünün kök anlamı ne olursda olsun, bugün bütün Orta Asyada özlemek anlamındadır. Başka anlamda diriltilmesini kabul etmek olmaz. Çünkü başka anlamda diriltmek demek, yine Türk dil birliğine ihanet etmek olur. Bir kelimeden kardeşim farklı anlayacak, ben farklı anlayacağım, ne anladım ben o işten. Ya bu sözleri diriltirken Orta Asyadaki anlamıyla diriltmeyi önerin, ya da HİÇ YELTENMEYİN, KARŞINIZDA DURURUM!

1) İki añlamda da diriltilebilir, diğer Türkçeler de öz añlamını diriltsinler. Añlam varsıllığı bakımından da daha yeğ bir durum. İhânet olmaktan oldukça uzak bir tutumdur bu.

2) Kaldı ki, daha Anadolu ağızları arasında bile añlam ayrımları aşırı boldur. Ancak kimse kalkıp da birbirini añlamazlık etmiyor. Herkes ortak yazı dili olan Türkiye Türkçesini añlıyor. Ortak Türkçe, diğer Türkçeleriñ ayrı varsıllıklarını yok edecekse asıl o zaman ne işimize yaradı?!

3) Burasınıñ bir deñeyevi olduğunu biñ kez söyledik. Burada öneriler, düşünceler yazılı söylenir tartışılır. Burası soñ sözüñ söylendiği ya da söyleneceği yer değildir. Soñ söz kamunuñdur. Burası eñ deriñ añlamıyla bir deñeyevidir. Türlü deñeyler, eñ doğru soñucu bulmaya ma añlamaya yöneliktir.

4) Kıpçak Türkçesi olan Karayim ve Karakalpak Türkçelerinde bu sözcük "düşünmek" añlamında geçmektedir ^{[Starostin, 1998: Proto-Turkic: '*siāk-']}.

[Bengitaşlarındili]

1, 2, 3, 4

İki anlamda diriltme mümkün, bırak bunun bu biçimde yürümeyeceğini biliyoruz, daha önceki tecrübeler ile sabit. Siz de bunun böyle yürümeyeceğini biliyorsunuz. Bugüne dek güya Türkçecilerin izlediği yol, eski Türkçeden ya da Orta Asyadan bir sözü alıp ona yeni anlam yükeleyerek o sözü dile sokma yönünde. Niçin bu oyunu oynuyoruz, gerek var mı? Bunu bu süreci bilmeyen görmeyen birisine söyleseniz amenna diyeceğim. Ama lütfen, en azından bana yapmayın.
Orta Asyalıların biri birilerine yaklaşmak gibi bir kıyınlıkları yok. Çünkü biri biribirilerinden yalnızca dilbilgisi, ortografi ve telaffuz açısından uzaklaşmış oldukları söylenebilir. Söz dağarı bakımından büyük bütünlük ortaya koyuyorlar. Söz dağarı bakımından da en çok farklılaşan, uzaklaşan biziz. Biz bu açığı bir kapayalım hele, ondan sonra onlara siz bu sözün orijinal anlamını unutmuşsunuz, onu da diriltelim deme hakkımız olsun. 

Herkes biri birini anlıyor, çünkü bu halk seksen yıldır yalnızca İstanbul Türkçesiyle yazıyor, okuyor, ünalgıyı dinleyip sınalgıya bakıyor. İstanbul Türkçesi bunca egemen ve yaygın olmasa idi, ihtimal Edirneli ile Trabzonlu, İzmirli ile Karslı anlaşamayabilecekti. İstanbul Türkçesinin egemenliği nasıl Anadolu lehçelerini yok oluşa sürüklediyse, Ortak Türkçe de Türk dillerini öyle sindirfecek deyilemez. Çünkü İstanbul Türkçesi resmi dil olarak herkese dayatılmıştır. Ortak Türkçe ise Ortak bir bayrak altında toplanılmadığı sürece o denli ciddi biçimde dayatılamaz. Dayatıldığı gün ise devletlerim birleşmiş demektir, asla yok demem.

Tartışıyoruz işte, ben de oyumu bildiriyorum, Son sözümü söylüyorum, o son söz, benim son sözümdür. Kamunun değil. Kamu orada, buyurun kamuya gidelim, son sözü durumları izah ettikten sonra kamu söyler, benim sıkıntım yok. 

Bana Karayim gibi yok olmak üzere olan bir topluluğun ve görece az sayıda olan Karakalpakların durumunu sunmayın. Azınlık çoğunluğa tahakküm etmemeli. Ha nedir, tabii ki onların dillerindeki durum  dikkate alınır, not edilir, gün gelir bir biçimde kullanılır. Bu hep böyle olmuştur.

[Oktay D.]

İşte añlatamadığım nokta da burada:

İstanbul Türkçesinin egemenliği nasıl Anadolu lehçelerini yok oluşa sürüklediyse,

Asıl, insanlarıñ usları Anadolu ağızlarını yok oluşa sürüklemektedir, çünkü kentliler köylüleri hor görmektedir, ağızlarıñ düşüş yaşaması bununla ilgilidir. Ancak yiñe de ağızlarımız korunmayı sürdürüyor, bunu gezdiğim gördüğüm yörelerde tanıklıyorum.

Orta Asya'daki söz varlığı Oğuz Türkçelerinden ayrı gelişti çünkü Orta Asya'da Çağatay Türkçesi yazı diliydi. Oğuzlarda ise Oğuzca/Anadolu Türkçesi. Burada, Orta Asya'dakiniñ ya da Oğuzcanıñ aslını koruduğunu veya asıl olduğunu savunmak soñ derece yersiz ve yañlıştır. İkisi de asıl değildir. Oysa bu iki yazı dili, Eski Türkçeniñ iki çocuğudur. Birine evlatlık tutumu sergilemek çok çok yañlıştır. Yapılması gereken, biriniñ söz varlığını yok edip diğerini benimsemek olmamalıdır.

Anadolu ağızları nasıl yok olmuyorsa, yaşıyorsa, tüm Türkçeler de yaşamalıdır. Ortak Türkçe, kapsadığı Türkçeleri yok etmemelidir.

Ayrıca azınlık demişken... Sayıca çokluğa bakarsak eñ kalabalık olanlar Oğuzlardır. Ancak şimdi kalkıp da kimse "Oğuzca ortak olacak" demiyor! Oğuzca, Kıpçakça, Karlukça... hepsi yaşamalıdır ve bunların üstüne Ortak bir Türkçe gelişmelidir, tümünü kapsamalıdır.

Yeñiden añımsatıyorum: burası bir deñeyevidir, türlü deñeyler eñ doğru soñucu bulmaya yöneliktir. Birisi oyunu dile getirdiğinde onu ihânetle suçlamak yerine siz de düşünceñizi söyleyiñ. Merak etmeyiñ, biz siziñ söyledikleriñizden yararlanıyoruz, ancak siz de bizden yararlanmaya çalışıñ, hemen "ihânet" olduğunu düşünmeyiñ. Neden öyle diyoruz, tartıñ. Belki de soñradan kendimiz de kendi oyumuzu yadsıyacağız, soñuçta burası deñeyevi.

[Toygun]

İşte añlatamadığım nokta da burada:

İstanbul Türkçesinin egemenliği nasıl Anadolu lehçelerini yok oluşa sürüklediyse,

Asıl, insanlarıñ usları Anadolu ağızlarını yok oluşa sürüklemektedir, çünkü kentliler köylüleri hor görmektedir, ağızlarıñ düşüş yaşaması bununla ilgilidir. Ancak yiñe de ağızlarımız korunmayı sürdürüyor, bunu gezdiğim gördüğüm yörelerde tanıklıyorum.

tanıklamak    
(-i) Bir iddiayı tanıkla desteklemek, tanık göstermek.
Güncel Türkçe Sözlük

"Yörelerde tanıklıyorum." yerine "Yörelerde tanık oluyorum." demeli diye düşünüyorum.

Orta Asya'daki söz varlığı Oğuz Türkçelerinden ayrı gelişti çünkü Orta Asya'da Çağatay Türkçesi yazı diliydi. Oğuzlarda ise Oğuzca/Anadolu Türkçesi. Burada, Orta Asya'dakiniñ ya da Oğuzcanıñ aslını koruduğunu veya asıl olduğunu savunmak soñ derece yersiz ve yañlıştır. İkisi de asıl değildir. Oysa bu iki yazı dili, Eski Türkçeniñ iki çocuğudur. Birine evlatlık tutumu sergilemek çok çok yañlıştır. Yapılması gereken, biriniñ söz varlığını yok edip diğerini benimsemek olmamalıdır.

Anadolu ağızları nasıl yok olmuyorsa, yaşıyorsa, tüm Türkçeler de yaşamalıdır. Ortak Türkçe, kapsadığı Türkçeleri yok etmemelidir.

Ayrıca azınlık demişken... Sayıca çokluğa bakarsak eñ kalabalık olanlar Oğuzlardır. Ancak şimdi kalkıp da kimse "Oğuzca ortak olacak" demiyor! Oğuzca, Kıpçakça, Karlukça... hepsi yaşamalıdır ve bunların üstüne Ortak bir Türkçe gelişmelidir, tümünü kapsamalıdır.

Katılıyorum.

[Oktay D.]

tanıklamak    
(-i) Bir iddiayı tanıkla desteklemek, tanık göstermek.
Güncel Türkçe Sözlük

"Yörelerde tanıklıyorum." yerine "Yörelerde tanık oluyorum." demeli diye düşünüyorum.

"bunu gezdiğim gördüğüm yörelerde tanıkla destekliyorum" añlamında yazmıştım, çünkü karşıma çıkan tanıştığım çoğunluğu yaşlı kişilerden duyduklarım var (kimileri geçen yıllar içinde yaşama gözlerini yumdu, toprakları bol olsun).

[datadeveb]

Alıntı: academia.edu bağlantısı

Sağınç:
“Merak” anlamının dışında bazı lehçelerde “Tereddüt” manası da bulunmakla birlikte Anadolu Türkçesi’ne bu mana biraz uzak olduğu için tercih edilmemiştir. Bu mana “Dikkat” veya “İhtiyat” anlamında kullanılan Sakınç kelimesine daha yakın olmakla birlikte yine de yeterince yakın bir anlam olarak görülmemektedir. Aynı şekilde Sağınmak fiilinin de Merak etmek anlamından başka Hasret çekmek (özlemek) anlamı da vardır.