Ed

[Temirbek]

Ed: madde 2. varlık

Edle- > Eyle-: var etmek, oldurmak, işe yarar hale getirmek.

[Oktay D.]

ed zāten diridir, bugün bunu ey olarak kullanıyoruz. Söylerde[1] "eey!" denir, Gençlige Hitābede "Ey Türk Gençligi!" denir. Bunuñ anlamı "vār olan, orada duran Türk Gençliği!" dir. Sadece añlamı daralmıştır. Bu añlamı yeniden kazandırmak gerekiyor, yoksa sözcük zāten vār.

Bu arada bunuñ türevlerini yazalım ki āşinā olunsun:
iyi < eyği < eyğü < edgü < ed
eyer < eder < ed
et- < eyt- < eded- < ed

Dipçe.
[1] söy = hitāb, ağır söz

[Oktay D.]

iye sözcüğü Eski Türkçede idi olarak geçer. Kül Tegin yazıtınıñ doğu yañında şu tümcede de geçer:

[orkun]-te-m-er- -ka-p-ag-ka-a- -te-eg-i- -ko-o-nt-ar-m-es- -ek-i-en- -ar-a- -i-ed-i- -o-ka-sa-z- -kö-ö-ek- -te-ü-er-ük- -nç-a- -o-al-ar-o-ar- -er-m-es- [/orkun]
Çevriyazı:
temir kapıgka tegi kondurmış, ekin ara idi oksız kök türk ança olırur ermiş
Añlamı:
Demir kapıya dek kondurmuş, ikisiniñ arasına iyesiz (sahipsiz) oksuz (teşkilatsız) Gök Türk öylece oturur imiş

ed o zamanlar korunuyorken onuñ kısa türevleriniñ Eski Türkçe gibi istisnası çok az olan bir dilde farklı olması beklendik değil.

Oğuz Türkçesiniñ gelişiminde ed, edgü ve idi sözcükleri ey, eyği ve iyi biçiminde dönüşmüşlerdir. Bugün kullanılan iye biçimi Kıpçaklarıñ etkisiyledir. Ayrıca edgünüñ iyi biçimi, Oğuz lehçeleri arasında sadece Anadolu Türkçesine özgüdür, Türkmencede eyi, Azericede ey biçimini alır.

Ayrıca bir önceki iletimde söylediğim üzere zaten bugün bu sözcüğüñ var olmasından dolayı ey biçimi yeğlenmelidir. Yoksa, aynı añlama gelen, bir ve aynı olan ama farklı yazılan iki sözcüğümüz olur ve bu uzlaşmadan uzaktır.