Yazışmalık

"Meaning: 1 gentle, quiet 2 to love, desire, rejoice 3 politeness 4 beloved 5 to be quiet"
Turkish: ɨmɨl, umul 1 (dial.)

1. nazik , naif , sessiz 2. sevme , arzu , çok sevinme(memnun olma) 3. kibarlık 4. sevilen , sevik 5. sessiz olma.

http://starling.rinet.ru/cgi-bin/respon ... oot=config

"amraq" örneği var altta Uygurca olarak , ki acaba dilimizde kalan "emre , emrah " ile alakalı olan sözün Anadolu'da kalmış olan hali mi ?

Umul umul > Usul Usul demekmiş.

Uygurcadaki söz Eski Türkçe "amra-" fiilinden gelmiş olabilir. Söz "sev-" anlamında, "sevilen" demek olabilir. Ve bu anlamdan başka anlamlar kazanabilir.

İlk Türkçe *hamıl sözcüğünden gelmiştir çünkü bugün h-'lerini tek koruyan Türkçe olan Halaççada havul biçimindedir. Sözcük, Eski Türkçede /m/ etkisiyle ve /h/ sesini düşürerek amul olmuştur.

Ayrıca h- sesiniñ y- ile nöbetleşmesi yüzünden Türkiye Türkçesinde *yımıl > ımıl biçimine ve /m/ étkisiyle de umul biçimine varmıştır.

Eski Türkçe amıra- "sévmek, aşık olmak" ile köktaş. Kimileri amıra- sözcüğünü Latince amor sözcüğüyle birleştirmek istese de amıl sözcüğü bu savı çürütür durumdadır.

Eğer *hamıra- sözcüğündeki ek, +A- ekiyse, gériye kalan *hamır "nazik olma" sözcüğünüñ, aradaki /ı/ sesiniñ vurgusuz olması da göz öñüne alınarak, **ham- "nazik olmak" diye bir eylemden -r geñiş zaman ekiyle türemiş olması beklenebilir. Bu eyleme de eylemden ad yapan -L eki geldiğinde *hamıl "nazik, sessiz" > amıl "nazik, sessiz" türemiş olabilir.

emre sözcüğü de işte amıramaktan mı türetilmiş? Öyleyse amıra- › emre- mi diye uyarlanmalı?

Evet, ondan türemiş. Tam olarak emre- olmaz ama yañlış da sayılmaz. Biraz muğlak bir yanıt oldu Açıklayayım:

Eski Türkçe amırag, amırak "aşık, sevgili" sözcükleri Anadolu Türkçesinde sırasıyla émre, émrah "aşık" olmuşlardır. Öte yandan Eski Türkçe amıran- "kendi içinde sevmek, gıpta étmek" sözcüğü de émren- "imrenmek" olmuştur, İstanbul Türkçesinde kapalı e sesi daha çok daralarak imren- biçimine gelmiştir.

Bu durumda benim görüşümce amıra- sözcüğü émre- olarak uyarlanmalıdır ancak imren- sözcüğü de émren- olarak yéñiden yazıma uyarlanmalıdır. Bu tür yazım düzeltmeleri Cumhuriyet tarihi boyunca birçok kéz olmuştur, okunuşunda çok büyük bir değişiklik yaratmayacaktır çünkü zaten /é/ sesi /i/ ile /e/ arasında bir sestir. Elbette bu benim görüşüm, eñ azından ben böyle kullanıyorum.

Burada amıra- > émre- olurken a > é gibi bir dönüşüm varmış gibi görünse de özünde buradaki dönüşüm bu değildir. Çünkü sözcüğüñ İlk Türkçe biçiminde *h- vardır ve bu ses yiterken y- ile nöbetleşir. Örneğin hırak "uzak" sözcüğünüñ Eski Türkçe hem ırak hem yırak biçimleri kaydedilmiştir (bu tür örnekler çoğaltılabilir). Burada da -yukarıda söylediğime beñzer olarak- İlk Türkçe *hamıra- sözcüğü *yemre- üzerinden émre- olmuş olduğundan özünde *ha- > *ye > é- dönüşümü söz koñusu olmuştur.

Oktay D. yazdı:İlk Türkçe *hamıl sözcüğünden gelmiştir çünkü bugün h-'lerini tek koruyan Türkçe olan Halaççada havul biçimindedir. Sözcük, Eski Türkçede /m/ etkisiyle ve /h/ sesini düşürerek amul olmuştur.

Ayrıca h- sesiniñ y- ile nöbetleşmesi yüzünden Türkiye Türkçesinde *yımıl > ımıl biçimine ve /m/ étkisiyle de umul biçimine varmıştır.

Eski Türkçe amıra- "sévmek, aşık olmak" ile köktaş. Kimileri amıra- sözcüğünü Latince amor sözcüğüyle birleştirmek istese de amıl sözcüğü bu savı çürütür durumdadır.


Eğer *hamıra- sözcüğündeki ek, +A- ekiyse, gériye kalan *hamır "nazik olma" sözcüğünüñ, aradaki /ı/ sesiniñ vurgusuz olması da göz öñüne alınarak, **ham- "nazik olmak" diye bir eylemden -r geñiş zaman ekiyle türemiş olması beklenebilir. Bu eyleme de eylemden ad yapan -L eki geldiğinde *hamıl "nazik, sessiz" > amıl "nazik, sessiz" türemiş olabilir.

Sonuçta amul › umul diye uyarlanırsa amrulmak da umrulmak mı diye uyarlanır?

Hayır çünkü amul > umul olması ikinci hecedeki m ve u sesleriniñ gérileyici beñzeşmesinden kaynaklı. Oysa amrag ve amrak sözcükleri émre ve émrah olmuşlar, ayrıca amran- ise émren-/imren- olmuş.

Bu nedenle amral- > émrel- olur.

KBdeki Amrul- eylemini kastetmiştim
26 Neteglikke kirme küdezgil köŋül,
barıŋa bütün bolğıl amrul amul

Niteliğe girme güt gönülü
Var[lık]ına inan amrul? umul

"Amrul amul"u netürlü çevirebiliriz? Birebir "Sakin et sakin" olur. Nasıl olmalı. Bunu uyarlamada nasıl yazmalıyız?

amrul nedir tam bilemedim. Özgün metinde nasıl yazılmış bakmam gérekiyor, belki yañlış yazım vardır? Başka nerede böyle bir sözcük geçiyor, onu da bilmiyorum.

Yanlış değil. Sözlüğüm kaynaksız olsa da ETde de amrul- (çekilmek, yatışmak, dinmek , senmek) diye buldum. .
Bu da Emek Üşenmez'in KT sözlüğünde:

amrul- Sükûna kavuşmak, sakinleşmek, yatışmak. (KB, KT)

amurt- 1. Bir şeyi yatıştırmak. (DLT III), 2. (Ses) alçaltmak, kısmak. (KT)

amruş- Huzura kavuşmak. (KT)
amruşmaķ Huzur, güven. (KT)

Amur- diye bir kökten gelmiş. Ötesini bilmiyorum

Hmm. O halde yukarıda varsaydığım **ham- "nazik, sessiz olmak" eylemine ettirgen çatı ardından da edilgen çatı gelmiş olabilir, tıpkı *had- "ayrı olmak" > adır- "ayırmak" > adrıl- "ayrılmak" gibi.

Sanırım umur- umrul- diye uyarlanmalı. Ancak amır- amrıl- da olabilir

umur- belki ancak umrul- olması zor. émir- biçiminde olması beklenir

Dérleme Sözlüğünde imir- sözcüğünü buldum olasılıkla émir- biçiminden daralmış. Kısıtlı da olsa aynı añlamda ımır- biçimi de bulunduğundan bu sözcüğüñ söz koñusu amır- sözcüğünden geldiği görülebilir.

imirmek
İçi geçmek, yarı uyur yarı uyanık olmak.
*Çeşme -İzmir
*Ermenek -Konya
İncekum, Çarıklar *Silifke -İçel
*Alanya -Antalya

ımırmak
Uyuklamak
*Karaisalı -Adana

bir de aynı kökten ımızgamak (hafifçe uyuklamak) var. Şimdi hangi biçimde uyarlanır?