Alev

[TürkçeSözlük78]

Alev sözcüğünün kökeni nedir? Bilinen kesin bir bilgi var mı? Ses uyumuna uymaması çok usumu karıştırıyor, bu sözcük nasıl oluştu?

[bensay]

Yal- köküyle ilişkili, yalav>alev, ünlü uyumuna uymaması usunuzu karıştırmasın

[TürkçeSözlük78]

Ünlü uyumuna uymamasının bir nedeni var mıdır?

[bensay]

vardır bir nedeni de, bunu bilse bilse Oktay bilir, nedenler birtakım seslerin yan yana düşmesi, imce/harf yitimi gibi durumlara dayalı olabileceği gibi arapça, farsça sözcüklere benzetmeye çalışma, kibarlaştırma gibi özentiye de dayalı olabilir, bilemiyorum, sonuçta şu kıpı/an usuma gelen anne, elma, ela, ücra sözcükleri de öz Türkçe ancak ünlü uyumu içermiyorlar.

[tomdaş]

ALEV (< alav < yalav < Eski Türk. yal-mak “alevlenmek” [?]) [Kelime Eski Türkiye Türkçesi metinlerinde ve bugün halk ağzında alav şeklinde geçmektedir, yazı dilinde l’nin etkisiyle a, e olmuştur; eski metinlerde Arapça zannedilerek aynıyla ‘alev şeklinde de yazılmıştır] (Kubbealtı Lugati)

[Sebirkhan]

Tüm türk lehcelerinde ALEV sözcüğü:

Türkiye: alev, yalım (yalın)
Azerbaycan: alov, yalınqı {batı ağzı}
Türkmen: ýalyn
Özbek: alanga, yolqin
Kazak: jalın
Kırgız: calın
Uygur: yalqun, elengge
Tatar: yalkın
Başkurt: yalkın
Çuvaş: culom [şyulom]
Karakalpak: jalın
Kırım: yalın, alev
Kumuk: yalın
Alan: janñan
Nogay: yalın
Sıbır: yalın
Salır: köhse
Gagavuz: yalın, alif
Urum: yalın, alaf (alev)
Karay: yalın, alev
Kırımçak: yalın, alev
Saha: tölön
Dulgan: tölön
Tuva: çalbıış, çalbıraaş
Hakas: çalın
Altay: calbış
Şor: çalın

[sturkyilmaz]

Doç. Dr. Fatma ÖZKAN "Yıldırım, Yıldız, Alev, Alaz / Yalaz, Işın ve Işık Kelimeleri Nereden Geliyor?" makalesinde şöyle bir açıklama yapıyor:

"Eldeki verilerden hareketle
alev kehmesinin morfolojik tahlilini şu şekilde ortaya koymak mümkündür: *ya- fiilinden -/+ ile isim, -va- ile isimden fiil ve -gu+ ile de tekrar
isim yapılmıştır. *ya-l+a-gu > *yalawu > *yalavu> *yalau> *yalav>
grubunun Kuzey Türk lehçelerinde -agu/-egü>-av/-ev şeklinde gelişme
gösterdiğinin pek çok örneği bulunmaktadır. Meselâ>, buzagu>buzav, kıragu>kırav, sınagu>sınav, biregü>birev, üçegü>üçev gibi. Türkçede
+av/+ev şeklinde müstakil bir isimden isim yapım eki olmadığı halde,
alev''deki -ev- ses grubu da +agu/+egü ses grubunun fonetik değişimi sonucunda ortaya çıkmıştır.
Alev kelimesi yalagu/yalangu''dan fonetik değişime uğrayarak bugünkü
hâline gelirken, önemli bir değişim de kelime başında olmuştur: Kelime
başındaki y- düşmüştür. Söz başındaki y-'nin düşmesiyle ilgili Türkçede
sayısız örnek bulunmaktadır: Yigrenmek 'iğrenmek', yigrençek, yilik
l
cü'l-Ferâdis 1995: 175, 272,48,165, 87, 13, 169) gibi. Ayrıca, Azerbaycan Türkçesi ağızlarından Karapapak-Terekeme ağzında alev kelimesinin,
yaloy şeklinde olması da, Türkiye Türkçesindeki alev kehmesinin *yakökünden türediğini ortaya koyması bakımından kayda değerdir. Ortak
*ya- kökünden türeyen kelimelerden, alev, alaz, ışık ve ışın gibi örneklerin ünlü ile başlaması, kelime başındaki y- sesinin düşmüş olmasındandır."