asena

[Külliyât-ı Türkî]

Asena kimdir?
Bozkurt Destanında geçer.
Destana göre Çinliler Türklerle savaşır ve tüm Türkleri öldürürler sonra son kalan Türk çocuğunun ellerini ayaklarını kesip nehre atarlar. Bu çocuğu nehirden bir dişi kurt kurtarır adı da Asena ya da Aşinadır. Sonra büyüyen zoofili çocuk bu dişi kurt ile münasebete girer. Böylece tüm Türkler bir dişi kurt ve bir Türk'ten tekrar ürerler. Böylece Göktürklerin hanedan adı da bu olur.

Bu Asena yahut Aşina kelimesi için Nişanyan şöyle demiş:
~ ETü aşina Göktürk hükümdarlarının hanedan adı ~ Sogd ağşēna/ağsīnag mavi veya yeşil ≈ Saka aşşeina mavi, koyu mavi (Kaynak: BaileyS sf. 26)≈ Ave aχşaēna karanlık, koyu renk < Ave a+ χşaēta ışık, ışıma (Kaynak: Barth sf. 51, 541)

Not: 6. yy'a ait Çince kaynaklarda a-şi-na 阿史那 ve 7. yy'a ait Bugut yazıtında Soğdca aχşīna biçimleri görülür. Türkçe adı Gök-türk olan hanedanın İrani bir dildeki adıdır. Dişi kurt simgesiyle özdeşleştirilmesi modern milliyetçi edebiyatın mahsulüdür.

Ne kadar doğru ne kadar yanlış?

[Oktay D.]

Göktürk bayrağında Kurt simgesi konmuş ve Turkuaz üstüne yeşil renkte. Birçok söylencede kurttan söz édiliyor.

Öte yandan 4.-7.yy'a ait Çin kaynaklarında Türklerden ve Hunlardan söz éderken dişi kurt olayından söz édiliyor. 7.yy'daki Jou Bétiği [Zhou-Shu] içerisinde biyografik kayıtlardan olan 50. ciltte bulunan "Kurt Öyküsü" 1 ve 2 adındaki Çin belgelerinde Aşina, dişi bir bozkurduñ 10 çocuğundan biri olarak bétimlenmiş. Hatta, "Türkler bayraklarına altın kurt kafası işlemişler, çerileri Fuli [Çince kurt] olarak bilinir, çünkü soyları kurttan gelir ve atalarını unutmamak için bu adı takmışlardır" yazar [Jou Bétiği, 50. cilt]. Ek olarak, "Jama ve Geyik Öyküsü" nde ise deñiz tanrıçasına aşık olmuş bir okçunuñ soyundan geliyor [Yoyang Zazu Bétiği, 4. cilt]. Ayrıca Aşina, Çin'deki tarihî kaynaklarda Göktürkleriñ hanedanlık adı olarak geçer [Sui Bétiği, cilt 84].

Kısaca dişi kurt özleştirilmesi günümüze ait değil, tümüyle Göktürk dönemine aittir. 20.yy'daki milliyetçi akımlar bu añlatımı özümsemiş yalñızca.

Bu arada Aşina sözcüğünüñ İranî Saka dillerinden olması olanaklı görünüyor. Bu arada Aşina sözcüğü Göktürk yazıtlarında bulunmaz, büyük olasılıkla Sakalarıñ, Toharlarıñ ve Soğdlarıñ Kök Türük yérine kullandıkları çevirisi olmalı. Çinliler de bu bilgileri onlardan édinmiş olabilirler, nitekim Göktürklere ve Hunlara ayrıca Çinliler "mavi Türkler" de dér, öteki Türk boylarından ayırmak için.

[Külliyât-ı Türkî]

Göktürk bayrağında Kurt simgesi konmuş ve Turkuaz üstüne yeşil renkte. Birçok söylencede kurttan söz édiliyor.

Öte yandan 4.-7.yy'a ait Çin kaynaklarında Türklerden ve Hunlardan söz éderken dişi kurt olayından söz édiliyor. 7.yy'daki Jou Bétiği [Zhou-Shu] içerisinde biyografik kayıtlardan olan 50. ciltte bulunan "Kurt Öyküsü" 1 ve 2 adındaki Çin belgelerinde Aşina, dişi bir bozkurduñ 10 çocuğundan biri olarak bétimlenmiş. Hatta, "Türkler bayraklarına altın kurt kafası işlemişler, çerileri Fuli [Çince kurt] olarak bilinir, çünkü soyları kurttan gelir ve atalarını unutmamak için bu adı takmışlardır" yazar [Jou Bétiği, 50. cilt]. Ek olarak, "Jama ve Geyik Öyküsü" nde ise deñiz tanrıçasına aşık olmuş bir okçunuñ soyundan geliyor [Yoyang Zazu Bétiği, 4. cilt]. Ayrıca Aşina, Çin'deki tarihî kaynaklarda Göktürkleriñ hanedanlık adı olarak geçer [Sui Bétiği, cilt 84].

Kısaca dişi kurt özleştirilmesi günümüze ait değil, tümüyle Göktürk dönemine aittir. Çağdaş milliyetçi akımlar bu añlatımı özümsemiş yalñızca.

Bu arada Aşina sözcüğünüñ İranî Saka dillerinden olması olanaklı görünüyor. Bu arada Aşina sözcüğü Göktürk yazıtlarında bulunmaz, büyük olasılıkla Sakalarıñ, Toharlarıñ ve Soğdlarıñ Kök Türük yérine kullandıkları çevirisi olmalı. Çinliler de bu bilgileri onlardan édinmiş olabilirler, nitekim Göktürklere ve Hunlara ayrıca Çinliler "mavi Türkler" de dér, öteki Türk boylarından ayırmak için.

Bir yerde Göktürk bayrağının sonradan üretim olduğunu, eskiden Türklerin bayrak değil tuğ kullandığını gördüm.

[Oktay D.]

Bayrağıñ bétimi Jou bétiği 50. ciltte yazıyor zaten, yukarıda tümceniñ çevirisini yazdım. Géñelağda herkese açık olarak Jou bétiğiniñ hem Çincesi hem çevirisi bulunuyor.