teğet

[TürkçeSözlük78]

Teğet sözcüğü yanlış bir türetimdir, Türkçesi değit ya da değmedir.

Atatürk geometri adlı betiğinde değme demiş, not olarak da "değit de denebilir" yazmış. Eski profesörler de uydurup teğet demiş. Teğet aslında teg- eyleminden geliyor ki bu eylem günümüzde değ- olarak yaşıyor.
Ayrıca teg- eylemine -Xt gelince teğit olması gerekirdi, onu da yanlış yapmışlar. Bu sözcük dünyanın en yanlış türetilmiş sözcüğü olabilir.

Ben matematikteki anlamı için değit diyorum.

Teğet geçmek = değip geçmek olabilir.

[datadeveb]

Sözcüğün doğru türetim olup olmadığını sormadım. Anlamın aynı olup olmadığını sordum.

ETü de benzer sözcükler bırakayım

eget: gerdek gecesi yardıma giden/gönderilen kadın
evet
yemet = evet
kürmet = (konumuzla ilgisi yok, ilgimi çekti attım)
kanat
konat
partu <? (ilgimi çekti: pardüse)
ugarat

[Oktay D.]

Atatürk geometri adlı betiğinde değme demiş, not olarak da "değit de denebilir" yazmış. Eski profesörler de uydurup teğet demiş. Teğet aslında teg- eyleminden geliyor ki bu eylem günümüzde değ- olarak yaşıyor.
Ayrıca teg- eylemine -Xt gelince teğit olması gerekirdi, onu da yanlış yapmışlar. Bu sözcük dünyanın en yanlış türetilmiş sözcüğü olabilir.

Şimdi saña kötü bir haberim var: teğet sözcüğü Atatürk'üñ Geometri bétiğinde 8. bétte geçiyor

G) Değme, bir çizginin, çemberin herhangi bir noktasına değmesine denir. O noktaya değme noktası, değen çizgiye de teğet derler.

Ancak türetimiñ yañlışlığı koñusunda haklısın.

[datadeveb]

Ancak türetimiñ yañlışlığı koñusunda haklısın.

teğet nasıl yanlış türetim olabilir? "EVET sözcüğü var éw- > éwet", kanat sözcüğü var, konat sözcüğü var.

[Oktay D.]

kanat sözcüğünüñ nasıl türediği tartışmalı (bkz. Çuvaşça biçimi).

konat sözcüğü kona- eyleminden geliyor (bkz. konattı [DLT]), oysa teget sözcüğü açıkça teg- eyleminden gelmeli, bu durumda +At parçası açıklanamaz.

evet sözcüğünüñ Eski Türkçesi emet/yemet oluyor, kökü éb-/éw- değil.

Her şeyden öñce sözcük /d/ ile uyarlanmalıydı.

[datadeveb]

Addan ad yapan -T ekimiz yok mu?

teğ- > teğe > teğet

Türemesi olanaklıdır. Nesi yanlış anlamıyorum.

Bu da eylemden ad yapan -At ekini var eder.

[Oktay D.]

Addan ad yapan +t eki, çoğul ekidir. Añlamca niye çoğul eki ekleyelim bu sözcüğe onu açıklamak gérek. Öte yandan teğ- değil değ- olmalıydı. Atatürk'ğñ bu türetimi yaptığı dönemde +t ile -Ut ekleriyle ilgili çalışmalar henüz yapılmamıştı. O yıllarda türetimler tümüyle sezgiye dayalı yapılıyordu. 1950'lere kadar yapılan türetimlerdeki yañlış oranı soñraki yıllara göre o yüzden bu kadar çok.

[datadeveb]

Orta türkçede teget sözcüğü buldum. Anlamı bir tür zift, reçine olarak açıklanmış. Benzer bir sözcük daha var anlamı da teget sözcüğüne denk: tekit.

Aktarma sözlüğünde teğet sözcüğü geçiyor. Aktarma sözlüğü türkiye türkçesinde olmayan sözcükleri aktarmıyor mu?

[Oktay D.]

Aktarma Sözlüğü, sözcükleri nerede nasıl bulduğunu bélirtmediği için güvenilir değil. Orta Türkçe dédiğiñiz, hangi yazıt / el yazmasından?

tekit, doğrusu sanıyorum tegit olmalı, Arap harfli bir yazıyla yazılmışsa /k/ ile /g/ sesleri aynı harfle gösterilir. Zaten olay da bu, teğet değil, tegit > değit olmalıydı. Belki Atatürk sözlükleri karıştırıp tam da bu sözcüğü gördü ancak Arap harfli olduğu için teget mi tegit mi bilemedi, öte yandan t>d dönüşümünü o yıllarda bilmiyordu. Bilemeyiz.

[datadeveb]

Prof. Dr. FUZULİ BAYAT Orta Türkçe Sözlüğünde geçiyor.