
Çoğunlukta demek başka, sayısı az değil demek başka. Sen çoğunlukta diyorsun; sonra azımsanamayacak diyorsun. Alınma sözlerin çoğunlukta olması demek Türkçede kullanılan sözlerin %50'den artığı alınma söz anlamına geliyor. Böyle bir oran yok. Alınma sözleri arka arkaya saymakla dediğini kanıtlamış olmuyorsun. Örnek veremiyorsunuz diyorsun; sana bir sözlük beti gönderdim o bette kaç alınma söz var baktın mı?Türkeröz yazdı:Burada asıl siz bilimsel yanıt vermiyorsunuz. Verilen örnekler istatistiktir. Bu da bilimsel yaklaşım olur. Nitekim Türkçe dağarcığında sadece arı Türkçe sözcükler yoktur. Arapça'dan, Farsça'dan, Fransızca'dan vb. dillerden azımsanamayacak sözler alınmıştır. Türkçe'de beş bin sözcük varsa bunun tamamı arı Türkçe değildir yani. Arapça'dan, Farsça'dan, Fransızca'dan vb. dillerden alıntı sözcükler de var. Bu da Türkçe azınlıkta kaldı demektir. Benim verdiğim örnek de basit ve dediğimi kanıtlıyor. Daha ben çok az bir bölümünü örnek verdim. Ya daha fazla örnek verseydim, ya hepsini saysaydım? O zaman da Türkçe azınlıkta kalacaktı. Siz de bu yüzden verdiğim örneklere Türkçe veremiyorsunuz bu yüzden.
Şimdi de biraz Tanzimat dönemi ve onu izleyen çağın yazarları üzerinde
yapılan bir sayımın2 sonuçları üzerinde duralım: Yabancı öğelerin otanı
Namık Kemal'de % 62, Şemsettin Sami'de 64, Ahmet Mithat'ta 57, ünlü
toplumbilimci ve Türkçülük akllll1nın temsilcisi Ziya Gökalp'te 55'tir.
Tanzimat yazınmda, devlet katındaki yazışmalarda yabancı sözcüklerin
oranı yer yer o ölçüde yükselir ki, kimi zaman bir tÜ111cede yalnızca yüklemin
bir Türkçe sözcük olduğu görülür. Kimi özleştirıne eğilimlerine karşın bu
durum, yazmda, bilim ve teknikte dil devrimine değin süregelir.
Dr. Kamİle İmer'in bir araştırmasının sonuçlarına göre3
, dil devriminin
başlangıcında, gazete dilindeki yabancı öğelerin oranı, % 60 dolayındadır.
1965'te bu sayı 43'e ve bugün (aşağıda belirteceğimiz gibi) aşağı yukarı %
25'e düşmüştür.
O boyda artış yok:Türkeröz yazdı:Dil devriminden önce yabancı sözcüğün oranını göstermiş. Günümüzde ise azalma olmuş gibi gözükse de hâlâ yabancı sözler çoğunluktadır.
Sizin verdiğiniz o şiir örneğinde ise devamı olduğunu biliyorsunuz değil mi? Devam ettikçe yabancı sözcüklerin de arttığı gözükmektedir. Benim verdiğim eğitim/okul kategorisi ise basit bir örnekti ve bunu çoğaltabilirim de.
Türkeröz yazdı:Türkçe kökenli sözcükler:28.946 http://tr.wiktionary.org/wiki/Kategori:T%C3%BCrk%C3%A7e_k%C3%B6kenli_s%C3%B6zc%C3%BCkler_(T%C3%BCrk%C3%A7e)
Fransızca kökenli sözcükler:3.890 [size=78%]http://tr.wiktionary.org/w/index.php?title=Kategori:Frans%C4%B1zca_k%C3%B6kenli_s%C3%B6zc%C3%BCkler_(T%C3%BCrk%C3%A7e)&pagefrom=diyatome#mw-pages[/size]
Arapça kökenli sözcükler:7.746 [size=78%]http://tr.wiktionary.org/w/index.php?title=Kategori:Arap%C3%A7a_k%C3%B6kenli_s%C3%B6zc%C3%BCkler_(T%C3%BCrk%C3%A7e)&pagefrom=fahh%C3%A2%C5%9F#mw-pages[/size]
Farsça kökenli sözcükler:1.881 [size=78%]http://tr.wiktionary.org/wiki/Kategori:Fars%C3%A7a_k%C3%B6kenli_s%C3%B6zc%C3%BCkler_(T%C3%BCrk%C3%A7e)[/size]
Bu günümüzdeki söz dağarcığıdır. Yalnız Türkçe kökenli sözcükteki sözlerin tamamı arı Türkçe değil. Onları dahil etmeselerdi arı Türkçe kökenli sözcüklerle diğer kökenli sözcükleri daha rahat kıyaslanabilirdi. Bu da yabancı kökenli sözcüklerin çoğunlukta olduğunu daha rahat koyacaktı.
VikiSözlükten başka kaynağınız yok mu? Orada verilen ayrım sözler toplumun yalpısınca kullanılan sözler olmayıp eski yazında (özellikle "Divan Edebiyatı" adı verilen yazının verimlerinde) kullanılan sözlerdir. Bâkî'nin, Nef'i'nin kullandığı alınma sözlerin oranı %60'ın üzerinde olabilir, bunun gibi Servet-i Fünûn akımında nerede ise özlerine değişli sözler yoksa Farsça tamlamalar kullananlar olmuştu. Bu, toplumun yalpısı bu boyda alınma söz kullanıyordu anlamına gelmiyor.Türkeröz yazdı:Türkçe kökenli sözcükler:28.946 http://tr.wiktionary.org/wiki/Kategori:T%C3%BCrk%C3%A7e_k%C3%B6kenli_s%C3%B6zc%C3%BCkler_(T%C3%BCrk%C3%A7e)
Fransızca kökenli sözcükler:3.890 [size=78%]http://tr.wiktionary.org/w/index.php?title=Kategori:Frans%C4%B1zca_k%C3%B6kenli_s%C3%B6zc%C3%BCkler_(T%C3%BCrk%C3%A7e)&pagefrom=diyatome#mw-pages[/size]
Arapça kökenli sözcükler:7.746 [size=78%]http://tr.wiktionary.org/w/index.php?title=Kategori:Arap%C3%A7a_k%C3%B6kenli_s%C3%B6zc%C3%BCkler_(T%C3%BCrk%C3%A7e)&pagefrom=fahh%C3%A2%C5%9F#mw-pages[/size]
Farsça kökenli sözcükler:1.881 [size=78%]http://tr.wiktionary.org/wiki/Kategori:Fars%C3%A7a_k%C3%B6kenli_s%C3%B6zc%C3%BCkler_(T%C3%BCrk%C3%A7e)[/size]
Bu günümüzdeki söz dağarcığıdır. Yalnız Türkçe kökenli sözcükteki sözlerin tamamı arı Türkçe değil. Onları dahil etmeselerdi arı Türkçe kökenli sözcüklerle diğer kökenli sözcükleri daha rahat kıyaslanabilirdi. Bu da yabancı kökenli sözcüklerin çoğunlukta olduğunu daha rahat koyacaktı.
Türkçe yazdı:VikiSözlükten başka kaynağınız yok mu? Orada verilen ayrım sözler toplumun yalpısınca kullanılan sözler olmayıp eski yazında (özellikle "Divan Edebiyatı" adı verilen yazının verimlerinde) kullanılan sözlerdir. Bâkî'nin, Nef'i'nin kullandığı alınma sözlerin oranı %60'ın üzerinde olabilir, bunun gibi Servet-i Fünûn akımında nerede ise özlerine değişli sözler yoksa Farsça tamlamalar kullananlar olmuştu. Bu, toplumun yalpısı bu boyda alınma söz kullanıyordu anlamına gelmiyor.
Türkî-i Basit bir yana, Genç Kalemler'i bile bilmiyor sanıyorum. Çalgı ile koşuk söyleyen akınların koşuklarını da okumamış gibi.D. Can Aktan yazdı:Tarama Sözlüğü'ne baktın mı hiç? Osmanlı'nın son zamanlarında yazılmış sözlüklere baktın mı hiç? Türkî-i Basit akımını daha önce duydun mu? Yabancı kökenli sözcüklerin çoğunlukta olduğunu iddia etmeden önce bunlara da bak. Kaldı ki, Osmanlıca dediğin şey çoğunlukta yazıda kullanılan edebi bir janrdır.
Görüldüğü gibi oranlar yazarlara ma akınlara göre değişiklik göstermekle birlikte Dîvân yazını türünde bile Nedim gibi toplumun konuştuğu dile yakın bir dille söylenmiş koşukları olan bir akının kullandığı alınma söz oranı %50'nin altında çıkmış. Bu da toplumun dilinde alınma sözlerin oranının çoğunlukta olmadığının bir göstergesi sayılabilir.Köktürkçede, Türk yazı dilinin bilinen bu en eski evresinde, ödünçle-
melerİn sayısı, gerçekten sınırlıdır: Kökeni bilinmeyen kimi özel adlar ve
sanlar bir yana bırakılırsa, Kültigin ve Tonyukuk yazıtlanmn sözvar1ığında
yabancı öğelerin oranı, % 1'in altındadır (çoğu yerlerde % 0).1
Bilindiği gibi Uygur Türkçesi, yabancı kültürlerle sıkı ilişkilerin bulun-
duğu bir evrenin dilidir. Yabancı öğelerin payının bu nedenle, Köktürkçe-
den daha yüksek olması gerekir. Ama yaptığımız sayımlara göre -dinsel
konuların işlendiği kesimler dışmda- bu oran, oldukça düşüktür. Örneğin,
değişik konularla ilgili "Zur Heilkunde" , "Le conte bo ııddhique" , "Suvar-
napraplıasa" gibi metinlerde % 2 ile 5 arasmda değişmekte, kimi yerlerde
% 12'ye kadar çıkmakta, "Kuanşi im Pusar"da % 1 ile 10 arasında oyna-
maktadır.
Aşağı yukarı aynı çağda yazılan, Karahanlı Türkçesinin ünlü yapıtı
Kutadgu Bilig'de ödünç sözcüklerin oranı gerçekten, ilgi çekicidir. Ortalama
oran % 1,9 sayısını göstermekte, kimi yerlerde % 1'in altına düşmektedir.
Cevap, arzu, ajun, kul, mümin gibi yabancı öğelere, özellikle dinsel konular-
da rastlanmaktadır Buna karşılık, 2 yüzyıl sonra yazılan Atebetü'l-Hakayık'
ta bu sayı % 20'ye, kimi yerlerde % 26'ya çıkmaktadır.
Eğer Batı Türkçesinin Kuzey koluna bir göz atacak olursak Codex
Cumanicus'ta %10'luk bir oranla karşılaşıyoruz. Bu oran, sık sık yinelenen
ave'lerle % 15'e yükseliyor.
Xliı-xıv. yüzyıl Türk yazını ürünlerinde, Eski Anadolu Türkçesinin
başlangıcında yabancı öğelerin oranı, sanıldığı kadar yüksek değildir. "Ta-
savvuf" konularının ve dinsel konuların işlendiği metinlerde ödünçlemelere
daha sık rast1anılması beklenirken ortalama oran Sultan Velet'in İbtidana
me'sİnde % 13, Yunus Emre Divam'nda % 13, Aşık Paşa'nın Garibname'
sinde % 20'dir. Ancak Ahmet Fakih'İn Çarhname'sİnde (% 28) ve Yunus
Emre Divam'ıun kimi yerlerinde (% 22 ve daha çok), oran yükselir. Kul
Mes'ut'un Kelile ve Dimne çevirisinde bulduğumuz ortalama değer % 16'dır
Dede Korkut Kitabı'nda yabancı öğeler, yalıuz dinsel konularda ve dua-
larda artıyor. Ece!, behişt, amİn gibi öğelerin bulunduğu, kitabın son sayfa-
sında ödünçlemelerin oranı % 17'dir. Ancak, hika.yelerin anlatımında bu
oran, ortalama % 5,3 e düşmektedir. Bu sonucu, özellikle belirtmek gere-
kir.
Anadolu'da gelişen yazının öteki ürünlerinde ve daha sonraki yapıt
lannda yabancı öğelerin oranı yükselir. Örneğin Tezkiretü' i Evliya çeviri-
sinde (Ebulleys Semerkandi) oran % 16'ya, Süleyman Çelebi'nin Afevlid'
inde % 26'ya varır. Divan yazınının ünlü temsilcilerinde ortalama sayı Ba-
ki'de 65, Nef'i'de 60, Nabi'de 54'tür. Buna karşılık, halk dilinin anlatım
olanaklarından ve yollarından yararlanan ünlü İstanbul şairi Nedim'de ö-
dünçlemelerin ortalama oranını, şarkılarda % 41, gazellerde % 47 olarak
saptıyoruz.
Şimdi de biraz Tanzimat dönemi ve onu izleyen çağın yazarları üzerinde
bir sayımın sonuçları üzerinde duralım: Yabancı öğelerin otanı
Namık Kemal'de % 62, Şemsettin Sami'de 64, Ahmet Mithat'ta 57, ünlü
toplumbilimci ve Türkçülük akllll1nın temsilcisi Ziya Gökalp'te 55'tir.
Tanzimat yazınmda, devlet katındaki yazışmalarda yabancı sözcüklerin
oranı yer yer o ölçüde yükselir ki, kimi zaman bir tümcede yalnızca yüklemin
bir Türkçe sözcük olduğu görülür. Kimi özleştirıne eğilimlerine karşın bu
durum, yazmda, bilim ve teknikte dil devrimine değin süregelir.
Burada belirtmek isteriz ki, böyle bir inceleme için gazete dilinin, daha
doğrusu haber dilinin sözvarlığı, anlatım özelliklerinin ve dil devrimi karşı
smdaki kişisel tutum farklılığının söz konusu olduğu bir bağımsız yazarm
dilinden daha elverişlidir. Bu nedenle, günümüz yazı dilinin incelenmesinde
gazete diline dayanmayı yerinde garüyoruz.
Dr. Kamİle İmer'in bir araştırmasının sonuçlarına göre3, dil devriminin
başlangıcında, gazete dilindeki yabancı öğelerin oranı, % 60 dolayındadır.
1965'te bu sayı 43'e ve bugün (aşağıda belirteceğimiz gibi) aşağı yukarı %
25'e düşmüştür.
Bugün kimi yazarlanmızın ve bilim adamlarılmızın dilinde yabancı öğe
lerin ortalama oranı % 10'un altmdadır (örneğin E. Özdemir'de % 9, H.
Eren'de % 8, Cemal MıhçlOğlu'nda % 4)4.
Son olarak, bugünIdi Türkiye Türkçesi gazete dilinden karşılaştırmalı
bir istatistik vermek istiyorum. Bu amaçla, özleşme sorununda birbirinden
çok ayrılan ve dil devrimine karşı değişik tutumları olan iki tanmmış günlük
gazete seçtim.
Özleştinne çabalarını başlangıçtan beri destekleyen "Cumhuriyet"
gazetesinin haber dilinde; bugün ortalama olarak % 75 Türkçe, % 25 ora-
nında da yabancı öğe görülmektedirs. Özleştirme eğilimlerine karşı tutumu
olan ve bu konuda yazılar yaymılayan "Tercüman" gazetesi haber' dilinde-
ki sayım, ilgi çekici bir sonuç veriyor: Bu gazetenin 10 ayrı sayısmda, haber
dilinde yabancı sözcüklerin ortalama oranı % 35'tir· 6 Birbirine karşıt olan
bu iki gazetenin dili arasmda, yabancı sözcükler açısmdan ayrımm %10'u
. geçmeyişi, bizce dil devriminin başarısını gösteren önemli bir tanıktır.
Sonuç olarak, açıklamalarını ı kısaca özetlemek istiyorum.
Türk yazı dilinin ilk evresinde sözvarlığımızda ödünçlemelerin payı
çok düşüktür. Yabancı kültürlerin güçlü etkisine karşm bu oran, Uygur
metinlerinde, İslam-Türk yazmmm ilk ürünlerinde ve Eski Anadolu Türkçe-
sinin başlangıcmda da yüksek değildir. Bu son saydığml1z evrenin Sultan
Velet ve Aşık Paşa gibi temsilcilerinde yabancı öğe oranı % 15-20'ye, Dede
Korkut Kitabmda ise, çoğu yerde % 5'e düşmektedir. Eski Anadolu Türkçe-
sinin sonlarmdan dil devrimine değin, ödünçlemelerin sayısı süreIdi olarak
yükselir; kimi yazarlarda % 70'e varır. Bu durum, bir dil devrimini gerekli
kılmıştır.
Bugün, dil devriminin başlangıcmdan 45 yıl sonra, yazı dilinde ödünç-
lemelerin azalışı çok ilgi çekicidir; bu azalış, yazarlarımızdan çoğunun söz-
varlığmda ve herhangi bir baskı ya da etki altında bulunmayan gazetelerin
dilinde kendini iyice belli eder.
Yukarıda da değinildiği gibi, dil devrimi öncesinde, kimi yazarlarda
yabancı öğelerin oranı %65 ve daha yüksek iken bugün bu oran kimi yazar-
larda % 10'a ve bunun da altma düşmüştür. Bu durumu somut olarak orta-
ya koymak istersek yazı dili sözvarlığmda %50 dolaymda bir değişmenin
gerçekleştiğini söyleyebiliriz. Bu sonuç, her dil için olduğu gibi, Türkçe için
de çok önemli ve görmezlikten gelinemeyecek bir değişmedir.
Doğan Aksan
Köktürkçeden Bugüne,
Türkçede Ödünçlerneler Üzerine
Bir Sözcük İstatistiği Araştırınası
Bugün, dil devriminin başlangıcmdan 45 yıl sonra, yazı dilinde ödünç-
lemelerin azalışı çok ilgi çekicidir; bu azalış, yazarlarımızdan çoğunun söz-
varlığmda ve herhangi bir baskı ya da etki altında bulunmayan gazetelerin
dilinde kendini iyice belli eder.
Yukarıda da değinildiği gibi, dil devrimi öncesinde, kimi yazarlarda
yabancı öğelerin oranı %65 ve daha yüksek iken bugün bu oran kimi yazar-
larda % 10'a ve bunun da altma düşmüştür. Bu durumu somut olarak orta-
ya koymak istersek yazı dili sözvarlığmda %50 dolaymda bir değişmenin
gerçekleştiğini söyleyebiliriz. Bu sonuç, her dil için olduğu gibi, Türkçe için
de çok önemli ve görmezlikten gelinemeyecek bir değişmedir.
Türkeröz yazdı:Osmanlıca sözlüğe bak o zaman... Halkta da bu çok ağır olmasa da fazlaca Arapça, Farsça sözcükler kullanılıyordu. Hem ben tek Osmanlı dönemi demedim. Cumhuriyet dönemi öncesi ve başları, arılaşma yapılmaya başlamadan önce de dedim.
Sen alınma sözler çoğunlukta dediğin için tartışıyorduk.Türkeröz yazdı:Ben farklı birşey dememiştim zaten.
Bu bölümü gezen üyeler: Hiç bir üye yok ve 1 konuk