gönderen TürkçeSözlük78 » 27 Oca 2019, 16:33
-Ut eki ile ilgili Nişanyan'da şunlar yazıyor:
ETü partisip ekidir. TTü 17. yy'dan sonra küçük ses uyumuna tabi olarak +It biçimini almıştır. ETü +Ur- sonsesli fiillerde genellikle hece düşmesi görülür (çaşur- > çaşut, kavur- > kavut; ancak adır- > adırt, yogur- > yogurt). YTü her türlü fiil (anıt, dikit, kalıt, konut, koşut, yapıt, yazıt), ad (boyut, dölüt, özüt), sıfat (somut) ve edattan (karşıt) her türlü anlama gelebilecek ad ve sıfat yapmakta kullanılmıştır.
Eski Türkçe
alt, ant, ast, ayırt, çaput, çaşıt, karşıt, kat1, kavşut, kavut, kurut, söğüt, utan-, üst, yanıt, yoğurt, yort, yurt
Türkiye Türkçesi
aşıt, başat, büvet, geçit, gölet, salt, suvat, tokat, umut, yaşıt
Yeni Türkçe
anıt, ayrıt, belit, boyut, denet, dikit, dölüt, dönüt, eşit, kalıt, kanıt, kesit, kısıt, konut, koşut, ölçüt, örgüt, özüt, sarkıt, somut, soyut, taşıt, yakıt, yapıt, yazıt
Bu ekin yalnızca eylemlere geldiğini biliyoruz. Ancak, ya adlara da gelmesi doğru ise? "Eşit" sözcüğünün kökenlemesine şunlar yazılmış.
YTü: "müsavi" [ Türk Dilini Tedkik Cemiyeti, Tarama Dergisi, 1934]
< TTü eş +Ut
→ eş
Not: Tarama Dergisi'ne göre "İstanbul ağzından" derlenmiştir. Yine İstanbul ağzına mahsus olup 19. yy'da ortaya çıkan yaşıt sözcüğüne paralel yapıdadır. Ada eklenen +It ekinin kaynağı ve işlevi belirsizdir.
Bu ekin bence adlara da gelme durumu var. Eşit, yaşıt, boyut, dölüt gibi bir sürü sözcüğün yanlış türetim olması bana çok saçma geliyor. Belki de bu sezgisel bir sanıdan başka bir şey değildir ama gerçekten emin olamıyorum. Bu ekin adlara gelmesi nedense bence hiç yadırganmıyor.