Bitişik yazma kuralı

[Gökbey]

Türk Dil Kurumunuñ bu koñuda birçok gédik bırakmasından dolayı Türk Dili Dérneği olarak biz bir çözüm üreterek topluma sunmalıyız, kanısındayım. Bitişik yazmanıñ kesin bir kuralı olması gérekir. Öte türlü bunuñ kuralı budur, dédikten soñra bunlar da bu kuralıñ gédiğidir, diyerek dilimizi yazık duruma düşürürüz. Örneğin alışvériş bitişik yazılıyorsa alım satım niçin ayrı yazılıyor? Öñ sözcüğü ile birlikte söylenen öñ yargı, öñ görü gibi sözcükleri de tartışalım. Bütün şéy'ler ayrı yazılır, diye bir kuralımız varsa bütün öñ'ler de ayrı yazılır azı bitişik yazılır, diye kuralımız da olmalıdır. Sayılarıñ ayrı yazılmasına karşı çıkanlara denk geliyorum. Bu gibi bitişik yazmayla ilgili kendimize bir gündem oluşturup ortak yargı çıkaralım dérim.

Örnek kural betimlemesi:
1) Birleşen sözcüklerden eñ az biriniñ añlamında değişim oluyor, gérçel añlamını yitiriyor azı añlamında kayma, işlev değişimi géçiriyor ise sözcükler bitişik yazılır.
Örneğin bilgisayar bitişik yazılır. Çünkü bilgisayar, salt bilgi saymanıñ dışına çıkarak kalıplaşmış duruma gelmiştir. Alış vériş ise birleşimindeki sözcüklerde añlam olarak bir yitime/değişime uğramadığından ayrı yazılır.

2) Duygunuñ birincil düzeyini bildiren öñ sözcüğü bitişik yazılır/ayrı yazılır.
Örneğin öñgörü, öñyargı, öñsézi...

[Oktay D.]

Çok öñemli ve temel bir sorunu gündeme getirmiş olduñ. Saña katılıyorum.


Bitişik yazımla ilgili benim öteden béri édindiğim kural aşağıdaki gibidir, seniñ kuralını kapsıyor.

Bir söz öbeğinde

• Añlam değişimi
• Ses değişimi

durumlarından eñ az biri varsa bitişik yazılır, hiçbiri yoksa ayrı yazılır.

Buradaki añlam değişimi dérken añlatmak istediğim: söz öbeği, kendisini oluşturan sözcükleriñ ayrı ayrı añlamlarından oluşmuyorsa, biçiminde bir koşuldur. Ya añlam mecazlaşmıştır, ya kaymıştır, ya özelleşmiştir, ya géñelleşmiştir, ya daralmıştır.

Örneğin aksakal (meclis üyesi, ihtiyar heyeti üyesi, evliya) sözü ile ak sakal (beyaz olan sakal) sözünüñ añlam ayrımı gibi... Bitişik yazılan, ak renkli bir sakal añlamı taşımıyor, öz añlamı mecazlaşarak değişmiş. Beñzer biçimde bilgisayar sözünde, herhangi bilgi sayan bir şeyden ayrı olarak añlamıñ özelleşmesi söz koñusu. Başka bir örnek birkaç sözü; oluşan añlam ne "bir tane" olmasıyla ne de "kaç tane?" sorusu ile ilgili, tümüyle yéñi bir añlam.

İkincisinde ise her türlü ses değişimi gérekli koşuldur (ulama ses değişimi değildir). ne için > niçin, kayın ana > kaynana, pazar ertesi > pazartesi, ...

Bu durumda alış vériş ayrı yazılır, doğabilim/doğabilimi (fizik) bitişik yazılır doğa bilimleri (natural sciences) ayrı yazılır, ...