Yabancı özel adlarıñ yazılışı, okunuşu

[Oktay D.]

Uğrola,

Yabancı özel adlarıñ yazımı bügün sorundur. Türkçeniñ "okunduğu gibi yazılan, yazıldığı gibi okunan" dil olma özelliği bugün tehdit altında. Ben bu ilkeniñ korunması yañlısıyım. Bu yüzden marka olsun olmasın, kişi adı olsun olmasın; kamanıñ (her şeyiñ) okunuşuyla yazılması gerektiğini savunmaktayım. Öyle ki, bu cumhuriyetiñ ilk yıllarında öyle yapılıyor görünse de bugün öyle değildir (bknz TDK imlā kılavuzundaki latin harfli yabancı adlarıñ yazımı bölümü).

Öncelikle latin harfli olmaları o adlara özel bir durum katmaz. Çünkü, her özel ad o ülkeniñ yazım kurallarına göre okunur. Yani latin harfli olmaları  okunuşları hakkındaki bilgiyi bize vermez. O diliñ okuma kurallarını bilmemiz gerekir. Ne de olsa bir abece (alfabe), sadece simge yığınından ibaret değil, başlıca bir dizgedir.

Kimileri yabancı özel adlarıñ yabancı yazılışlarını savunur. "Şimdi New York yerine ne yazacağız? Niyork? Nev York? Niv York". Bu bir sorun değildir, çözümü vardır. Ancak bunu sorun etmemiz bir sorundur!

Yazım tamamen bir uzlaşı meselesidir. Bizde bir uzlaşı yoktur. Bunu yaratmamız gerekir. Ben bunuñ kolaylıkla yapılabileceğini düşünüyorum. Kural şu olmalı:
Tüm yabancı sözcükler ve özel adlar, okunduğu gibi yazılır. Okunuşu biricik olmayan özel adlar için bir okunuş benimsenir ve bilgilendirme için yañına ayraç içinde öz dilindeki yazılışı eklenebilir

Birisi "Nev York (New York)" yazarken beri ki "Niyork (New York)" yazabilir. Bazı adlar zamanla uzlaşıya varacaktır.

Markalar da kendi adlarını okunuşlarıyla yazmalıdır. Bunu yapan çok olmuştur. Aklıma ilk geleni "cif". Özünde marka adı "jif" diye yazılır ama Türkiyedekiler "cif"tir.

[Kafkasmurat]

Ben bu konuyu Türkçe ilgim doğduğundan beri savunurum. Birçok yerde, özellikle il adlarından sorun olmuştur. Bu düşünceye karşı olanlar tam olarak şöyle demektedir: "Ne yani! Losencılıs mı yazacağız? "
Bu inanamamazlık özel adların okunduğu gibi yazılmamasından daha şaşırtıcıdır.

[Gökbey]

"Ne yani! Losencılıs mı yazacağız? "

Evet Losencılıs yazacağız.
Azerî Türkçesinde bu böyledir.
Nasıl okunuyorsa öylede yazılır :

UNESCO : YUNESKO
Manchester Unidet : Mançestır Yunaytıd
Bush : Buş
Fenerbahçe : Fənerbağça

Kimi Azerî yerlikleri :
http://az.wikipedia.org/wiki/
http://www.xebernet.com/
http://www.yenicag.az/

[Oktay D.]

Eñ ilginci de Rusça adlarıñ yazımında oluyor. Örñeğiñ Абрам Самойлович Безикович ingilizcede Abram Samoilovitch Besicovitch olarak yazılır. Bazı yazarlar İngilizceden çeviri yaptığından ya da bu adı Rus değil de İngiliz kaynaklardan öğrendiğinden bunu aynen bu şekilde yazar! Oysa Rusçada bile orada kullanılan harfler Abram Samoiloviç Besikoviç olarak durur (ç için ч gibi). Yani resmen Rusçayı İngilizce yazılışıyla yazanlar var...

[titizdilci]

Başkaları, özel adları nasıl istedikleri gibi yazıp okumaktaysa biz de yapabiliriz ve Londra, Paris örneklerinde olduğu gibi özgün diline uymayacak  yazım/söylem kullanmaktayız. Yalnız bunu yaparken çeviri yanlışından kaçınmak gerek. Örnek : Portekiz. Bizden başka o ülkeye o adı verip, ayrıca o ülkeden olan anlamına Portekizli diyen var mı bilmem ama, Araplar bile ülkenin adını doğru biçimiyle, Portugal olarak kullanırlar. Portekiz ise batı dillerinde, Portugalli demektir.
Özel adların yazımında bence çok önemli bir konu, kendi ülkemizin çok tepki gösterdiğimiz İngilizce yazımıdır : Turkey. Bu yazımın hindi anlamına gelmesi her ne denli bu hayvanı önce Türkiye'de gören bir İngiliz'in, ülkesine Turkey cock = Türkiye horozu olarak tanıtması, oğurla cock'un düşüp yalnız Turkey'in kalması sonucunda o sözcüğün hindiyi de çağrıştırır olması bir gerçeklik ise de bunca ayrıntıyı toplumların yaşatması beklenmez. Eski adı Seylan olan ülke, Sri lanka olarak; eski adı Birmanya/Burma olan ülke, Myanmar olarak (Afrika'da benzer örnekler bulunabilir) özgür istençleri ile yeni adlarını bulup tüm acuna benimsetebildiler ise, biz de ülkemizin adını en yaygın uluslararası dil olan İngilizce'de "hindi" ile eş anlama gelmekten kurtarabiliriz. Yöneticilerden bu konuyu ayrı bir başlığa taşıyıp tartışmaya açmalarını beklerim.

[Oktay D.]

Dediğinğiz gibi, Türkiye ingilizcede hindi demek değil, tersine hindiye ingilizler "Türkiye kuşu" anlamında "Turkey" diyorlar. cock'ınğ düşmesininğ nedeni bu sözcüğün mecazî argo anlamlarından kaynaklanır. Biz de "hindi" diyoruz "hintli" demektir (Arapça +î takısı almıştır), çünkü bize hindi oradan ithal oldu (Amerikaya da buradan).. Ayrıca "Mısır" deriz, çünkü Mısırda mısır çok yetişir. "Portakal" deriz, çünkü Portekiz (Portugal) ile portakal ticareti yapmışız. Onlar da buna karşılık "narenj" derler, "nar rengi" (nar: Arapçada ateş demek) sözcüğünden onlara geçmiş. Oradan ispanyollara ve fransızlara. Bugün İngilizcede orange (oranj) fransızcadaki "narang"dan gelir.

Kısaca, ülkemizinğ adını bir kuşa vermelerinde garipsenecek, karşı çıkılacak bir şey yok. Biz bunu onlardan daha çok yapıyoruz!

Uğrola...

[YİĞİT TULGA]

Uğrola,
Türkeli, Türkdolu, Türkyurdu, Türkili, Türkil, Türkel gibi sözcükler ağız dolusu Türklerin yaşadığı yeri gösterebilirken Türklükle ilişkisi, bağlantısı olmayan "Hindilik" i kendime yakıştıramam.

Değişsin mi derseniz, evet, derim.
Yalnız bunun değil:
Türklüce......Kıbrıs
Kazakel, Kazaktürk......Kazakistan
Kırgızel, Kırgıztürk.......Kırgızistan
Hazarel(Azerel, Azertürk)...... Azerbaycan
Özbekel, Özbektürk......Özbekistan

ile ötekilerin de değişmesini isterdim. Dışardan bakıldığında bunlar Türk yurtlarını Türk' ün yapar, ötekiler ise "istanlı, fistanlı" Arap (mış gibi "Arabic" ) yapar. Öteki Türklerimiz de ikircikten kurtulup kendi benliklerini tanımış, bilinçlerini bulmuş olurlar.
Ayrıca doğudan bakıldığında Türkiye sözcüğü de tartışmaya açıktır. Daha önce anımsadığım ileyle "ye" ekinin dişilik eki olduğu Arapların bize "karı, kadın" gözüyle baktığı öne sürülmüştü. Doğudan "(dişi) karı, kadın",  batıdan Hindi olmanın ağırıma gittiğini sanıyorum dilimiz yerliğinde yazmıştım.

Sözü de "hindileri" kızıştırmak için söylenen bir tekerlemeyle bağlamıştım:
Kabarık kabarık kel fatma, annen güzel sen çirkin, ya da, Kabaramazsın kel Fatma, annen güzel, sen çirkin diyenlerin ağızlarına ot tıkayalım, demeye getirmiştim.

Sokak ağzıyla dersek:
De, sen Türksün, "adını belirt" ürksün. 

Bir de örnekse, "yoğurt" sözcüğü de bizden gitmedir. Tanrıdan adımız "yoğurdey" olmamış. 

Uğrola

Dipçe:
Bunlar kişisel görüşlerimdir. Yerlik yönetimini bağlamaz.

De, sen Türksün, "adını belirt" ürksün. 
(Türk yurtlarını yağmalamaya yeltenlere, benliğini yozuşturup köklerinden koparmaya kalkışanlara bide kendilerine "Türk" denilmesini ana avrat sövülmüş sayanlara söylüyorum.)

ileyle...kadarıyla

[titizdilci]

Dili iyenmemenin sonucu, onu yitirmektir. 1970'lerde Bergamut/Bergamot, 1980'lerde Angora sözcüklerini duyarduymaz bunların Türkçe olduğu pek az kişinin usuna gelmiştir -ki ben de onlardan biriydim-. Reader's Digest ve Webster's sözlüklerinde arama yaparken "Bergamut"un beyarmudu, "Angora"nın Ankara olduğunu öğrenince çok şaştığımı ve çevreme bu bilgiyi aktarmanın yanısıra avcarcıdan (=attar/baharatçı) beyarmudu (yağı), yüncüden Ankara (yünü) isteyip onların bir şey anlamadıklarında üzüldüğümü, kendi dilimizdeki sözcükleri yitirip o sözcüklerin başkalarınca yapılan yorumlarını benimsediğimize ne denli hayıflandığımı unutamam. Ulaşabildiğimiz yün üreticilerinden birisinin konuya ilgi gösterip, Ankara adıyla bir yün türünü sürmesi de tatlı duygular yaşatmıştı. "Kala"nın bırakılıp, "kale"ye çevrilmesi ve sözcüğü bizden almış olan Araplar'ın "kal'a"sının kök sayılması da bu duruma bir örnektir. Sayın YİĞİT TULGA'nın Türkiye ve diğer Türkçül ödüslere bulduğu karşılıklar bence örnek olabilir ve bu konuda alınacak başka önerilerle birlikte tartışılıp en uygunları bulunup yayma çalışmaları başlatılabilir.

[Gökhan81]

Uğrola

Arkadaslar ben özel adlarin (eger kisinin dilinde latin abecesi kullaniliyorsa) oldugu gibi yazilmasini savunuyorum. Ancak herkes söz konusu dilleri bilecek degil dogal olarak. Bu nedenle özel adlarin yanina parantez icinde kendi abecemizdeki okunuslarini da yazmayi en dogru buluyorum. Michael Jackson ( Maykıl Ceksın ) gibi. Eger kisi adini yazarken örnegin Arap abecesini kullaniyorsa, dilimizde yazarken okunusu ne ise öyle yazmak zorundayiz!

Ama is yer adlarina geldigindeyse eger ' London ' - ' Londra ' örnegindeki gibi bir türetimimiz yoksa ' California ' demekten/yazmaktansa, okundugu gibi, ' Kalifornya ' yazmayi yeglerim. Ülke adlarindaysa Ingilizce'yi baz almaktansa ülkenin kendi dilindeki öz adini dilimize okundugu gibi yazmak en iyisi olurdu.. Ama eger ' Deutschland ' yerine söz konusu ülke adinin Türkce karsiligi varsa eger ( Almanya ), bu kurali uygulamak zorunda degiliz. Dedigim gibi eger yer adlarinin Türkce karsiligi yoksa dilimizde, ben Ingilizcesinin Türkce yazilisina da karsiyim. Neden ülkenin kendi dilindeki adini kendi abecemizle kullanmayalim ki?

Turkey - Hindi konusunda da söyleyeceklerim var.. Bakiniz is bizde bitmiyor. Öyle ki, Türkiye adinin degismesi, ülkemizin adini degistirmemiz, onun Ingilizce'deki adini degistirmiyor ne yazikki.. Biz nasil Isvec'e Isvec diyorsak Türkce'de, kendi dillerindeki adi ' Sverige ' ( Sveriye ) iken, onlar bize Ingilizce de hindi anlamina gelen Turkey diyorlar.. Bu cekememezlikten baska nedir ki? Yoksa hindiye kim neden Türkiye Kusu adini taksin. Bizim hindiyle ne benzerligimiz var..?!

[Tivcil]

Uğrola.

Türkiye nin adı, bağımsızlığı ile eşdeğerde'dir değişmez.  Kimlik adı, Özüne ait olmayan ülkeler, ad değiştirmekte haklı gerekçeler sahibidirler. Myanmar ülkesinden, çevre ülkeleri etkilemiş olsa daha iyi olabilirdi. Akıllı hükümetleri varmışki, sömürücü ülkelerin verdiği adı terk etmekle, Myanmar ulusu açısından çok isabetli karar vermişler. Ülke heyacanına katkı yapabilen ve dayanışmayı artıran etkidir. sömürülen ülkeler arasında ad değiştirmeyen, bildiğim kadarı ile sadece Endonezya kaldı. Ortadoğu kültür kimliğinin, Ulus kimliğinin önüne geçtiği her ülke, Ortadoğu kültürünün mekanik taklitini yapmayı savunur. buradan bakınca Endonezya'nın sömürü adı, onu rahatsız etmiyorsa, kimseyi'de etmez.

Dilimizin okunduğu gibi yazılabilmesi için gazete köşe yazarlarının MEB ile beraber, eşzamanlı  el atarsa konuya, kurumsal ve kişisel hamle gören Türk Ulusu, devamını getirebilir. Tek sorun yaşanabilecek nokta, gugıl gibi bilgi edinme amaçlı arayışların, olasılığında duruyor. en iyisi  Ülke adlarının, kendi dillerindeki adı kullanmaktır. Masa çevresinde oturmuşluğumuz olsa bir Alman yurttaşıyla, sadece Almanca bilen, ingilizin camıni dediğine veya Türk'ün Almanya dediğine çekimser kalacaktır. Oysa her ülkenin kök adı yerinde kalsa, uluslar arası kaynaşma, daha bilinçli olabilir. başkasının bize ne dediğine, fiziksel çağrışım koşulu yapmak gereksizdir. başarılar..

[kavurt]

Yabancı özel adların yazılışıyla ilgili iki seçeneğimiz var:
1- Okunduğu gibi yazmak,
2- İngilizler gibi yazmak.

Üçüncü bir seçeneğimiz yok. "Kendi dillerinde yazıldığı gibi" yaklaşımı usdan uzak bir yaklaşım. Çünkü:

1- Latin kökenli olmayan her abeceyi herkes okuyamaz. Doyalısıyla okuyamadığını genellikle İngilizce baskın dil olduğundan, İngilizce'den alıp yazar. (Şarapova yerine Sharapova örneğinde olduğu gibi.) Okuyup doğru yazsa bile, çoğu kişi İngilizce eksenli düşünmeye alıştığından okurken İngilizce'yi temel alarak okur. (Kruşçev aslında Huruşov, Maşadov aslında Mashadov'dur örneğin.)

2- Abece Latin kökenli olsa bile, üstünde ya da altında çeşitli imler (kuyruk, şapka, yan çizgi vb) bulunan imceleri (harf) yazamayacağından (yazacakta (klavye) bunlar yok, nasıl yazsın), İngilizce de olduğu gibi yazacaktır. Birçok imce birçok dilde başka sesin karşılığıdır ("c" örneğinde olduğu gibi). Yazabilse bile çoğu kişi okuyamaz. Örneğin Kosova dilinde "Artan Qalay" yazılır ama "Arten Çaley" okunur.

Sonuçta herkesin bütün abeceleri ve bütün okunuşları bilmesi olanaksız olduğundan, ve İngilizce baskın dil olduğundan, yazılışta ve okunuşta İngilizce temel alınacaktır.

Dolayısıyla birinci seçenek tek yoldur. Okunduğu gibi yazılmalıdır.

[Beren Oğuz]

Dolayısıyla birinci seçenek tek yoldur. Okunduğu gibi yazılmalıdır.

İyi de yèrtinçte bir sayıda Dingilizce yok. İngiliz İngilizcesi, Amerikan İngilizcesi, Avustralya İngilizcesi, İskoç İngilizicesi vb... Hatta, Kuzey Amerika İngilizcesi, Güneydoğu Amerika İngilizcesi, Teksas İngilizcesi, Niv York İngilizcesi... Örñeğin "New York" sözcüğü:
1-/ni jork/
2-/nɪ jɔ^rk/
3-/niv jœk/
4-/nɪɘ joːk/
gibi onlarca yöresel okunumu var, bu üsttekiler yalnızca bildiklerim. Peki biz nite yazacağız, Niv York mu, Ni Yok mu, Niè Yook mu, yoksa Ni York mu? Yalnızca kendi yöresinden toparlasak dèmesi New York ağızından toparlasak bizim yèrtinçteki bütün ağızları bilmemiz gerek.

Bence abecemizde olan ıralar ile yazıp yanına olabilecek eñ usa yatkın okumayı yazmak: Niv York (Niv York), Vindovs (Vindovs), Michael Jackson (Maykıl Ceksın) gibi...

Soñ olarak:

Turkey - Hindi konusunda da söyleyeceklerim var.. Bakiniz is bizde bitmiyor. Öyle ki, Türkiye adinin degismesi, ülkemizin adini degistirmemiz, onun Ingilizce'deki adini degistirmiyor ne yazikki.. Biz nasil Isvec'e Isvec diyorsak Türkce'de, kendi dillerindeki adi ' Sverige ' ( Sveriye ) iken, onlar bize Ingilizce de hindi anlamina gelen Turkey diyorlar.. Bu cekememezlikten baska nedir ki? Yoksa hindiye kim neden Türkiye Kusu adini taksin. Bizim hindiyle ne benzerligimiz var..?!

Bunu Sayın Gökbey Uluç bir yazısıñda yazmıştı. Oradan aktarıyorum. Sözcükler terleyebilir.
Mısırbuğdayı > Mısır
Olamaz! Biz de Mısırlılara bitki adıyla söylengiyoruz (hitap ediyoruz?).
Hindikuşu > Hindi
Biz de Hintlilere kuş adıyla söylengiyoruz. Ne, ayıp bir şey mi bu?
~~~
Turkey Bird (Türk Kuşu) > Turkey
Avrupa'ya Hindi, Türkiye'den gitmişse adı böyle kalmıştır. Bunda yañlış bir neñ yok... Ancak eñ düzenli bilgi için, Sayın gökbey Uluç'uñ yazısını okumanızı öneriyorum:
http://turkcesivarken.com/sozcukler-terleyebilir-mi/

[ZaferÖztürk]

Uğrola,
Daha önce de konu etmiştim.
İstiklal'de bulunan Alman betik evinde denk gelmiştim.
''Yashar Kemal ve Elif Shafak'' olarak, bu yazarların adlarını  yazmışlardı.
Ben de adımın doğru yazılmasındansa doğru seslendirilmesini yeğlerim

[Oktay D.]

... Ama is yer adlarina geldigindeyse ...

"Özel adlar" denince içine "yer adları" da girer. Yerler ve kişiler özeldir.

Örŋeğin Matematikte ve Fizikte çok fazla özel ad bulunur. Çünkü yasayı ya da niceliği ortaya koyanıŋ adıyla aŋmak gelenek olmuş. Poincaré cebri dendiğinde herkes /poynkeyr/ diye okuyor, oysa adam Fransız ve okunuşu /puankare/'dir. Aynı şekilde, Galois'i /galovis/ diye okuyorlar oysa adamıŋ adı /galua/. Peki neden boykot yazıp da bu İngiliz adamıŋ adını Charles Boycott diye yazalım? Neden algoritma diyoruz da El-Harezmî demiyoruz?[1] Neden Cumhuriyetiŋ ilk dönemlerinde yabancı basın Atatürk'üŋ adını Mustapha Pasha diye yazıyor da biz Churchill yazdık hep? Azerbaycan'da böyle bir sorun yok çünkü adamlar okudukları gibi yazıyorlar, kardeş ulus bize örŋek oluyor ne güzel. Değerlendirelim bence...

... Bu cekememezlikten baska nedir ki? Yoksa hindiye kim neden Türkiye Kusu adini taksin. Bizim hindiyle ne benzerligimiz var..?!

Bu arada birkaç ileti önce yazmıştım. Türkiye kuşu diyorlar çünkü hindiyi Türkiye'den ithal etmişler. Biz de "hindi" diyoruz çünkü Hindistan'dan ithal ettik. "Mısır" diyoruz, çünkü Mısır, mısırıyla ünlüydü Osmanlıda.

Dipçe.
[1] "algoritma" sözcüğü, özünde bu yordamı bulan ünlü Matematikçi El-Harezmî'niŋ batı tarafından telafuzudur (al-khawarežm > al-gorithm)

[Beren Oğuz]

Bilmiyorum, Çörçil olarak yazmak da Puankare olarak yazmak da pek doğru gelmiyor.
El-Harezmi ayrık bir bakış açısı, ilginç de...
Bunları değiştirmek de pek zor olacak onsuz da...
Bence El-Harezmi ilen uğraşacağımıza doğrudan Türkçe karşılık bulalım. Churcill (Çörçil) yazalım. Poincáre (Puankare) yazalım. Doğaldır bunlar benim düşüncelerim... Yadlar Mustapha yazdı diye biz de öyle yapma gereksinimi duymalı mıyız, bilmiyorum açıkçası?..