temel, asıl, esas

[Oktay D.]

Uğrola,

değişik anlamda kullanılan sözcükler (tümünü bilerek yapıştırdım).

Güncel Türkçe Sözlükten:

temel
isim Rumca
1. isim Bir yapının toprak altında kalan ve yapıya dayanak olan duvar, taban vb. bölümlerinin tümü
"Evin temelleri sökülüyor gibi sarsılıyor." - H. E. Adıvar
2. Bu bölümleri yapmak için kazılan çukur
3. sıfat, mecaz En önemli, belli başlı, ana, taban, esas, asıl, baz
"Devletin temel kanununun adı Anayasa'dır." - B. Felek
4. mecaz Bir şeyin gelişimi için gereken ilk ögeler
"Temelde sıradan bir Fransız vodviline dayanırdı oynadıkları oyun." - N. Cumalı

1 ma 2 için ne dersiniz ?

esas
isim (esa:sı) Arapça es¥s
1. isim Bir şeyin özünü oluşturan ana öge, temel
2. Bir iş veya sözde doğru biçim
"Bu işin esası böyle değil."
3. sıfat Ana, temel olarak alınan, başlıca, asal, esasi
"Esas düşünce. Esas görev."

Asalın Farsça olduğunu okudum.

asıl -slı
isim Arapça a¹l
1. isim Bir şeyin kendisi, örnek, kopya karşıtı
"Bir belgenin aslı."
2. Kök, köken, kaynak
"Yazının aslı resimdir."
3. Gerçeklik
"Bu haberin aslı yok."
4. Soy, nesep
"İnsan, dedi, aslını unutmamalıdır." - S. F. Abasıyanık
5. sıfat Gerçek, esas
"Ama benim asıl niyetim eski sevgilisinin adını öğrenmek." - A. Ümit
6. sıfat Bir şeyin temelini oluşturan, ana
7. sıfat Aranılan nitelikleri en çok kendinde toplamış olan
"Asıl sanat budur."
8. sıfat Bir görevde sürekli bulunan, yedek karşıtı
"Asıl jüri üyesi toplantıya gelmediğinden yedek üye çağrıldı."
9. zarf (a'sıl) Gerçekten, gerçek olarak
"Bana umut vermeye çalışıyor ama asıl onun teskin edilmeye ihtiyacı var." - A. Ümit

8 için ne dersiniz ?

[Tumay]

DLT sözlüğünde ''şüt'' sözcüğünü asıl,esas anlamlarında vermiş.Bilginize!

[Engin]

Türkçede aslî olarak ş- ile başlayan sözler yoktur, olanlar da ikincil gelişmelerden dolayı ortaya çıkmıştır, örneğin ET sış- > TT şiş- gibi; burada gerici ses benzeşmesi söz konusu olabilir. DLT'te geçen şüt sözünün Türkçeliğinden emin miyiz?

[Tumay]

Emin olmadığım için buraya yazdım.Çince olabilir ançıp olmayadabilir

[ingichka]

Türkçede aslî olarak ş- ile başlayan sözler yoktur, olanlar da ikincil gelişmelerden dolayı ortaya çıkmıştır, örneğin ET sış- > TT şiş- gibi; burada gerici ses benzeşmesi söz konusu olabilir. DLT'te geçen şüt sözünün Türkçeliğinden emin miyiz?

Bu qural nerädän çıktı? Şaş-, şış-, şış, şor, şu, şuñqar vs. necä açıqlanıyor?

[ingichka]

Türkçede aslî olarak ş- ile başlayan sözler yoktur, olanlar da ikincil gelişmelerden dolayı ortaya çıkmıştır, örneğin ET sış- > TT şiş- gibi; burada gerici ses benzeşmesi söz konusu olabilir. DLT'te geçen şüt sözünün Türkçeliğinden emin miyiz?

Bu qural nerädän çıktı? Şaş-, şış-, şış, şor, şu, şuñqar vs. necä açıqlanıyor?

çıqdı^^

[Tumay]

Şif:Pamuk kozası
Şişek:İki yaşındaki kuzu
Şimşek:Çakım
Şımarık
Şırıldamak
şu
Şaşma
Şipidik/Şıpıdık:Terlik
Şarlamak
Şelek:Sırtta taşınan yük
Şat:Cesaret (DLT)

Bunlar ''Ş'' imcesiyle  başlayan sözcükler olduğunu kanıtlıyor.

[Tumay]

Töz:Temel demektir.TDK sözlüğünde bulabilirsiniz.

[fankibiber]

Verilen örnekleriñ çoğu yañsıma sözcük gibi duruyor. Diğerleri de Engin'iñ dediği gibi ikincil değişim olsa gerek.

[Engin]

Şaş- sözü Eski Türkçede saş- diye, yani s ile de yazılmış, ş ile başlayanı ise benzeşme dolayısıyla oluşmuş ikincil bir şekildir.
Şu sözü zaten bir bileşim diye biliniyor, şu < şol < uşol (uş+ol). Nişanyan ve Gülensoy bu konuda hemfikir. Her sözün kökenine değinemeyecim ancak birçok söz de yansımadır ([i]şıpıdık [/i]sözü gibi).

Bu "kural"dan birçok Türkoloji çalışmalarında bahsediliyor. Size şimdilik iki kaynak vereceğim:

"Of the two Proto-Turkic sibilants only s- occurred word-initially. All initial
š- sounds in native Turkic words have developed from a primary or secondary
sⁱ-." [1]

"Initial š- is supposed not to have existed in Proto-Turkic, and it is still very
rare except when going back to č-. Certain other cases of s- in native words may go back to sⁱ-." [2]

[1] Róna-Tas, András: The Reconstruction of Proto-Turkic and the Genetic Question. Turkic Languages (ed. Lars Johanson & Éva Ágnes Csató). S. 71.

[2] Johanson, Lars: The History of Turkic. Turkic Languages (ed. Lars Johanson & Éva Ágnes Csató). S. 105.

[Tumay]

Haklısınız, yalnız bu sözcükler sözlükte ''Ş'' başlığı altında verildiği için Türkçe sözcükler ''Ş'' ile başlayamaz diyemeyiz diye düşünüyorum.Yoksa özge bir nedeni yok.

[Engin]

Ben bugünkü Türkçede başlayamaz diye bir şey demedim zaten. İyi okuyun lütfen.

[Tumay]

Öyle,dediniz demedim yanlış anlamayın.Yalnızca oyumu söyledim.
Esenlikler..

[ingichka]

Şaş- sözü Eski Türkçede saş- diye, yani s ile de yazılmış, ş ile başlayanı ise benzeşme dolayısıyla oluşmuş ikincil bir şekildir.
Şu sözü zaten bir bileşim diye biliniyor, şu < şol < uşol (uş+ol). Nişanyan ve Gülensoy bu konuda hemfikir. Her sözün kökenine değinemeyecim ancak birçok söz de yansımadır ([i]şıpıdık [/i]sözü gibi).

Bu "kural"dan birçok Türkoloji çalışmalarında bahsediliyor. Size şimdilik iki kaynak vereceğim:

"Of the two Proto-Turkic sibilants only s- occurred word-initially. All initial
š- sounds in native Turkic words have developed from a primary or secondary
sⁱ-." [1]

"Initial š- is supposed not to have existed in Proto-Turkic, and it is still very
rare except when going back to č-. Certain other cases of s- in native words may go back to sⁱ-." [2]

[1] Róna-Tas, András: The Reconstruction of Proto-Turkic and the Genetic Question. Turkic Languages (ed. Lars Johanson & Éva Ágnes Csató). S. 71.

[2] Johanson, Lars: The History of Turkic. Turkic Languages (ed. Lars Johanson & Éva Ágnes Csató). S. 105.

Eski Türkcä deyändä Türk diliniñ hangi dönämi? Äski Uyğur Türkcäsindä şaşmaq yenä şaşmaq şäklindä.

[Oktay D.]

töz "a. 1. Kök, asıl, cevher. 2. fel. Değişenlerin özünde değişmeden kaldığı varsayılan idealist kavram, cevher." [Güncel Türkçe Sözlük]

Burada "asıl" ile eş añlamlı olduğu görülüyor. Sanıyorum öz sözcüğünüñ kimi dar añlamları da karışık olarak bu üç sözcükle eşleşiyor:

öz (I) a. 1. fel. Bir kimsenin benliği, kendi manevi varlığı, iç, nefis, derun, varoluş karşıtı: “Özünü bir yerde bırakıp sadece kalıbını gezdirmişti.” -H. Taner. 2. “Kendine, kendi kendini” anlamlarında birleşik kelimeler türeten bir söz: Öz eleştiri, öz geçmiş, öz yönetim. 3. Bir şeyin en kuvvetli veya kıvamlı bölümü, hülasa, zübde, ekstre: Karaciğer özü. Meyve özü. Mısır özü. 4. Çıbanların içinde ölmüş dokudan oluşan irinle birlikte çıkan parça. 5. zm. Kendi, zat: “Bir od düştü yanar tatlı özüme / Dünya zindan görünüyor gözüme” -Karacaoğlan. 6. mec. Bir şeyin temel ögesi, künh, zübde: “Ortalıktaki krizi sebep gösteriyorlar ama asıl kriz şirketin kendi özünde.” -A. Gündüz. 7. bit. b. Bitkilerin kök, gövde ve dallarının boydan boya ortasında bulunan, hafif, gevrek ve çoğu yumuşak bölüm: “Ağacın çürüğü özünden olur / Yiğidin iyisi sözünden olur” -Halk türküsü. [Güncel Türkçe Sözlük]