Damgalarımızı günümüze uyarlama

[Temirbek]

Daha önceki bir başlıkta şunları yazmışım.

[BARIÞ]

@Barış
Tümüyle el alışkanlığından kaynaklı bir durum. Bu arada el yazısı örneklerin çok iyi.

Gökbey hocam el yazarken damgaların sıralanışı doğru mu yoksa tek EL damgamızla mı yazmamız gerekiyor?

[fankibiber]

Temirbek'iñ öñerdiği damga biçimlerinden çok güzel bir yazıyüzü olur, katılıyorum. Biçim açısından Ermeni abecesini andırıyorlar biraz.

[Oktay D.]

El yazısı için bir uyarlama olacaksa bu ölçünlü kullanıma geçtikten soñra kendinden biçimlenir zaten. Özgün biçimleri bozup kişilere belirli kalıpları dayatmanıñ gereksiz olduğunu düşünüyorum.

Kesinlikle bu görüşe katılıyorum. Evrim (démeli, her türlü evrim: dilde, dirimlilerde, düşüncelerde, ...), doğada kendiliğinden olur. Daha doğrusu evrim, oluşan koşulların doğul doğal bir sonucudur. O yüzden, el yazımızın veya basılı yazımızın nite bir evrim geçireceğini biz bélirlememeliyiz, doğaya (kullanıma) bırakıp yıllar içinde gelişmesini beklemeliyiz.

Damgalarımızı ille de "taşa kakma" biçimleriyle kullanmak zorunda değiliz. Damgalarımızı sert, köşeli, ilkel (olumsuz anlamda değil, ilkcil, iptidâi) biçimlere hapsetmek zorunda değiliz. Taşa kakma/runik biçimler bence günümüz için kullanışsızdır ve bence görünümleri de kabadır. Herşey gibi damgalarımız da bugüne uyarlanmalıdır.

Geçmişimizde Orkun-Yenisey damgaları yalnızca taşa kakma biçimlerden oluşmuyor. Talas yazmalarını incelersen (bunlardan en düzgün, okunaklı ma uzun olanı Irk Bitig'dir) fırça ile yazılmış el yazısı biçimleri görebilirsin. En etkileyicilerinden birine örnek olarak da Gökbey ile çeviri önerisinde bulunduğumuz Bahadır Çiğsi yazmasıdır, çünkü Irk Bitig'in tersine damgalar ince fırça ucuyla yazılmışlardır.

Kısaca, el yazısı için bence Talas el yazmaları incelenmeli ma oradaki yazış biçimi ana biçim olarak yayınlanmalı ma kullanılmalıdır. Yıllar içindeki evrime ise karışılmamalıdır.

[Temirbek]

Uyarlama çalışmalarını olanak bulduğumca sürdürmeye çalışıyorum. Eñ soñ, Türk Damgalarınıñ dilimize daha uygun, yazım için de daha kullanışlı olduğu belirtmiş ve bir örnek vermişim. Latin damgalarında gereksiz uzatma oluyor, örneğin; çözümsüzlüğümüzüñ demişim. Latin damgalarıyla yazdığımızda 17 damgayla, Türk Damgalarıyla yazıldığında ise 11 damga ile yazılıyor. Bu sözüñ Türk Damgalarıyla yazım örneğini de soñ uyarlama çalışmamla sunayım;

[Temirbek]

Uyarlama çalışmam soñuçlandı, aşağıya tüm damgaları ekliyorum

[Temirbek]

Karışık bir yazım örneği

[Temirbek]

Teñri Ongunu ile Teñri yazımı

[Gökbey]

Yazıtipiñ çok güzel.

a/e damgasını değiştirmeni gerektiren ne oldu? Kiril damgasına beñzemiş.

[Engin]

Ellerine sağlık, genel olarak güzel olmuş!
Gökbey'e a/e damgası konusunda katılmakla birlikte şimdilik birkaç noktaya değineceğim.

Birincisi, ü [y] ile ö [ø] damgaları birbirine fazlaca benziyor gibi, karışma ihtimalini yüksek buluyorum.

İkincisi, açık [ɛ] sesini temsil eden damga için Yenisey Yazıtlarında aslında kapalı [e] sesini (é) karşılayan damga seçilmiş. Bunun sebebi ne?

Bir de her ünlü için ayrı bir damga tasarlanacak mı yoksa bu sadece yuvarlak ünlüler için mi geçerli?

[fankibiber]

A-E damgası hakkındaki görüşüm: Bence bu damga eski biçimine benzer kalmalı, çünkü halihazırda Yenisey AK ve ve AT damgaları bu biçimde kullanılıyordu yazıtlarda, karışıklık kaçınılmaz.

[Oktay D.]

Bir tutarsızlık görüyorum: {ae} damgası géri kalan damgalarla uyumlu değil. Örneğin {ıi} damgası, {ae} damgasından bir çizgi eksiğiydi. Burada da beñzeri olmalıydı (aşağıdaki görsele bakıñ).

[Temirbek]

Gökbey

Yazıtipiñ çok güzel.

a/e damgasını değiştirmeni gerektiren ne oldu? Kiril damgasına beñzemiş.

Fankibiber

A-E damgası hakkındaki görüşüm: Bence bu damga eski biçimine benzer kalmalı, çünkü halihazırda Yenisey AK ve ve AT damgaları bu biçimde kullanılıyordu yazıtlarda, karışıklık kaçınılmaz.

Engin

Ellerine sağlık, genel olarak güzel olmuş!
Gökbey'e a/e damgası konusunda katılmakla birlikte şimdilik birkaç noktaya değineceğim.

[a/e] damgasını bu biçimde yazmamıñ nedeni, el yazısında yıllardır böyle yazmam, hız ve kolaylık da sağlıyor. Ancak beğenilmediyse değiştirilebilir, bu biçimleriñ tümü öneridir, nihai biçimler değillerdir.

Oktay

Bir tutarsızlık görüyorum: {ae} damgası géri kalan damgalarla uyumlu değil. Örneğin {ıi} damgası, {ae} damgasından bir çizgi eksiğiydi. Burada da beñzeri olmalıydı (aşağıdaki görsele bakıñ).

Evet, bu uyarlama daha güzel ve bu biçimi de el yazısında kullanıyorum, hatta bu biçimiñ yuvarlatılmışını demeli; S gibi yazdığım da oluyor. Bu biçimi paylaşmadım, çünkü ters büyük Z'ye, yuvarlak uyarlaması da büyük S'ye beñzetiliyor, çevremdeki kimi arkadaşlarımla paylaştığımda bu uyarlamalar da beğenilmemişti, burada da beğenilmeyeceğini düşünerek onları koymadım. Madem sen de bu biçimi sunduñ, bu biçim yeğlenebilir. Açıkçası ben el yazısında daha çok yuvarlak hatlı biçimini demeli S'ye beñzeyenini kullanıyorum.

Engin

Birincisi, ü [y] ile ö [ø] damgaları birbirine fazlaca benziyor gibi, karışma ihtimalini yüksek buluyorum.

Evet oldukça beñziyorlar, bu uyarlamalar beğenilmediyse Gökbey'iñ kullandığı biçimler de yeğlenebilir.

İkincisi, açık [ɛ] sesini temsil eden damga için Yenisey Yazıtlarında aslında kapalı [e] sesini (é) karşılayan damga seçilmiş. Bunun sebebi ne?

Bir de her ünlü için ayrı bir damga tasarlanacak mı yoksa bu sadece yuvarlak ünlüler için mi geçerli?

Açık konuşmak gerekirse, bu tabloyu benden isteyen yad bir arkadaşım için fazlaca özen göstermeden hazırladım (çizilgedeki İngilizce sözcükler, IPA simgeleri vb. bu nedenle kullanıldı). Hem ona gönderdim, hem Fankibiber'e, bir de yerlikte paylaşayım dedim. Tabloyu yaklaşık 10 dakika içinde hazırladığım için biraz özensiz oldu, yañlışlıkla [ɛ] IPA simgesini kullanmışım, o kapalı e [é] olacak... Yani bir değişiklik yok.

Evet, sadece yuvarlak üñlüler için; [a-e] tek damga, [ı-i] tek damga ancak ilk seslemde ayrılamadığından o, ö, u, ü ayrı olmalı bence.

Aşağıda yéñi çizilgeyi sunuyorum; Gökbey'iñ kullandığı [ö] ile [ü]'yü ve Oktay'ıñ da onadığı [a-e]'yi, bir de [ey] damgasınıñ değişik biçimini ekledim.

[Temirbek]

Bence damgalarımızı kullanırken, b~v, k~h, p~f, t~d gibi ses dönüşümlerini yazımda belirtmemize gerek yok. Örneğin İspanyolcada da b damgası kimileyin "v" okunur ve bu bir sorun oluşturmaz. Öte yandan öbür Türk Dillerinde çoğu yerde b sesi korunmuştur. Yazımızı kullanırken bu gibi dönüşümleri göstermeyişimiz hem eski yazımla hem de öbür Türk Dilleriyle bağımızı güçlü kılacaktır.

Ancak dönüşüme uğramış sesler yazımda ille de gösterilsin denirse bence bu sesler ana damgalarıñ değişik biçimleriyle olmalıdır. Bu konuda Yenisey damgalarından yararlanabiliriz. Aşağıdaki eklentiye kendi uyarlama ve önerilerimi sunuyorum; ev, av, eh, ef damgaları. Nasıl ki em, ep, ez, eş gibi damgalar tek ise eh ile ef damgaları da tek olarak kullanılabilir.

[Temirbek]

Ünleriñ ayırdı konusunda da yine Yenisey'deki değişik biçimlerden yararlanarak şu önerilerde bulunuyorum.