+dAş/+tAş mı yoksa +daş/+taş mı?

[ulduzéver]

âtaş- eylemi de vârdır zâten. âtaşık sözcüğü bunu göstermekte. [Bakıñız: KT Sözlüğü, Émek Üşenmez]

[Oktay D.]

Tamam o zaman âtaş sözcüğü Erdal'ıñ söz éttiği *âtaşış biçiminden kaynaşarak gelme.

[tomdaş]

adaş
adaş sözünün mənşəyi, adaş sözünün etimologiyası

Bu söz ad və daş hissələrindən ibarətdir; daş hissəsi əş kimi olub, “birgəlik, oxşarlıq” bildirib. Adaş “adı bir olan” deməkdir. (-daş şəkilçisi qardaş, yoldaş... sözlərində də işlədilir). Sözün məcazi mənası da var: “dost, yoldaş” anlamlarında işlədilir. Adaş kəlməsi, əslində, addaş kimi olub. (Etimologiya lüğəti)

[ulduzéver]

adaş
adaş sözünün mənşəyi, adaş sözünün etimologiyası

Bu söz ad və daş hissələrindən ibarətdir; daş hissəsi əş kimi olub, “birgəlik, oxşarlıq” bildirib. Adaş “adı bir olan” deməkdir. (-daş şəkilçisi qardaş, yoldaş... sözlərində də işlədilir). Sözün məcazi mənası da var: “dost, yoldaş” anlamlarında işlədilir. Adaş kəlməsi, əslində, addaş kimi olub. (Etimologiya lüğəti)

Bu étimolojide kaynaklar göze alınmamış. Tekçe sanı yüzündendir.
Yukarıda tartışıldığı gibi ayrık köklerden gelen iki ayrı adaş sözcüğümüz vâr.

[tomdaş]

ADAŞ

i. (< ad+daş)
1. Aynı adı taşıyanlardan her biri: “Seninle adaşız hemşerim, ikimizin de adı Ahmet.”
2. teşmil. Dost, arkadaş: “Adaşım, saat kaç?” (Kubbealtı)

[Oktay D.]

ADAŞ

i. (< ad+daş)
1. Aynı adı taşıyanlardan her biri: “Seninle adaşız hemşerim, ikimizin de adı Ahmet.”
2. teşmil. Dost, arkadaş: “Adaşım, saat kaç?” (Kubbealtı)

Neyi savunduğuñuzu zaten söylemiştiñiz. Oysa neden iki ayrı sözcük girdisini aynı girdi olarak düşündüğüñüzü açıklamıyorsuñuz. Dayanak nédir?

[tomdaş]

ADAŞ

i. (< ad+daş)
1. Aynı adı taşıyanlardan her biri: “Seninle adaşız hemşerim, ikimizin de adı Ahmet.”
2. teşmil. Dost, arkadaş: “Adaşım, saat kaç?” (Kubbealtı)

Neyi savunduğuñuzu zaten söylemiştiñiz. Oysa neden iki ayrı sözcük girdisini aynı girdi olarak düşündüğüñüzü açıklamıyorsuñuz. Dayanak nédir?

Savunmaktan ziyade kaynaklarda bulduğum açıklamaları gönderiyorum.

[Oktay D.]

Öyleyse, söylediklerimi o açıklamaları yazanlara söylemek isterdim diyeyim İki ayrı sözcüğü tek maddeye ve kökene indirgemeleri için ortaya bir neden sunmaları gérekirdi.

[TürkçeSözlük78]

Bu adaş sözcüğündeki ikinci D neden düşüyor? Addaş olması gerekemez mi?

[Oktay D.]

Bu adaş sözcüğündeki ikinci D neden düşüyor? Addaş olması gerekemez mi?

Bu koñuyla ilgili, bir öñceki bétte şöyle yazmışım:

Bu arada +daş eki; Eski, Orta ve Çağdaş Türkçe dönemlerinde işlek olarak kullanılıyor. Bu ekiñ bir özelliği, ulandığı sözcüğüñ soñ sesindeki /t/ yi yutmasıdır: art (arka) > ardaş (arkadaş), kut (kut) > kudaş (aynı kuta sahip).

Bunuñ kaynakları aynı iletiniñ içinde vériliyor ve o kaynaklarda saptanan tüm biçimler iletiniñ soñunda dizilmiş durumda.

Bu ses özelliğiniñ ses bilgisiyle ilgili bir nedeni yok, t (veya Oğuzcada d) sesleriniñ bu ek gelince yitmesi tümüyle biçim bilgisi içerisinde bir olay: ekiñ biçimi bu şekilde. Tıpkı -Xn ekiniñ dar ünlüsünüñ baskın olup geldiği gövdedeki géñiş ünlüleri daraltması özelliği gibi (uza- > uzun, yaro- > yarın, ...) veya -(U)t ekiniñ /r/ leri yutması gibi (çaşur- > çaşut, yantur- > yantut, ...). Bunda da bu ek, biçim olarak -t ile biten adlarda bu t'yi yutuyor.

[kuluduk]

Bu arada ekin kökeni ile ilgili olarak +dA "bulunma hâli" + eş sözcüğü şeklinde bir görüş bulunuyor ancak bu ekin Japonca tomodachi "arkadaş" kelimesindeki +tachi ile aynı kökenden olması da mümkün görünüyor

Tomdaş "arkadaş"

tömsü Sevgi, yarenlik. -Kayseri (arkadaşsı / arkadaşça sevgi ?)

[datadeveb]

Şöyle bir düzeltme geçeyim. Karşıt görüşlere açığım.

öñeri addaş

aynı adda olan

öñeri adaş

dost (Bknz: DLT)

[cingelek]

Bu adaş sözcüğündeki ikinci D neden düşüyor? Addaş olması gerekemez mi?

Türkçenin bazı kollarında aynı ünsüzden yan yana iki tane bulunması hâlinde biri düşebiliyor. Bazı kollarında ise bu iki ünsüzden biri değişiyor. Mesela ünsüz ikizleşmesinin yaygın olduğu Azerbaycan Türkçesinde saqqalın sakgal, saqqızın sakgız olarak okunması söz konusudur.

[cingelek]

İkiz ünsüzden birinin düşmesine dair bir diğer örnek: Azerbaycan Türkçesinde saqqallı kelimesinin saqqalı şeklinde kullanımı yaygındır: saqqalı uşaq, saqqalı qız.

[ulduzéver]

Émek Üşenmez'iñ Karahanlı Türkçesi Sözlüğü âdlı bétiğinde köñüldeş sözcüğü bulunmakta. Yazarıñ bu koñudaki sözleriniñ alıntısı aşağıdadır:

-daş / -deş
Bu ek Türkçede eskiden beri kullanılan ve işlekliğini her zaman koruyan bir
yapım ekidir. Bu yapım eki Türkiye Türkçesinde daha çok kullanım sahası bulmuştur.
Başlıca fonksiyonu ortaklık, eşlik ve bağlılık ifade eden isimler yapmaktır. 91 Üzerine
getirildiği kelimenin kalın-ince olmasına göre değişmekte olan bu ek az kullanılması
rağmen, aynı özelliklere sahip veya bağlı olma durumunu gösterir.
ķoldaş < ķol-daş “arkadaş”
köŋüldeş < köŋül-deş “gönül arkadaşı, dost”