Ömek, ök, öğ, ö?

[TürkçeSözlük78]

Eski Türkçe'de düşünmek anlamına gelen ömek eylemi günümüze tam olarak nasıl uyarlanıyor? Kimisi "ök" yazıyor, kimisi de "öğ" yazıyor. Şunun doğrusunu kesin olarak belirlersek ve herkese gösterirsek çok iyi olacak. Bu arada Eski Türkçe'de anne anlamına gelen "ök" sözcüğü var diye biliyorum. Bunlar aynı sözcükler mi? Us yerine ök/öğ diyen kişiler de var aramızda. Şu sözcükleri kökenleri ile açıklarsak gerçekten çok iyi olacak...

Matematik, felsefe gibi sözcüklerin Türkçelerini türetmekte kullanmayı da düşünüyorum.

[ulduzéver]

Ö- "düşünmek" eyleminden -g masdar ekiyle yapılan ög "düşünce, akıl, hâtır, zihin" sözcüğü Tarama'da iki biçimde ya'nî ög, ök diye géçer. Orta Türkçede de ög biçiminde.
Ağızlarda ök biçiminde bulunuyor. Yâ ög › ök olmuş yâ da ö- eylemine -Uk eki getirilmiştir.
Ancak baña kalırsa anne añlamındaki ök ile karıştırılmasın diye öğ biçimini yéğlerim. Aynı sözcükten öğseme "felsefe" sözcüğünü yaptık anımsarsañız

[TürkçeSözlük78]

Aynı sözcükten öğseme "felsefe" sözcüğünü yaptık anımsarsañız

Evet, anımsıyorum. Bu başlığı açmamdaki ana neden de buydu zâten. Kavranç (matematik) sözcüğünden tiksinmeye başladım. Ne kadar bu sözcüğü kullanırsam kullanayım, olmuyor. Orada burada iğrenç bir görünüşü oluyor. Bu öğ kökünü kullanarak matematik ve felsefe gibi kavramları karşılamayı düşünüyorum. Bi' ara kolları sıvayıp sözcük türetmem gerekecek.

[TürkçeSözlük78]

bakmak > bakışmak
kesmek > kesişmek
görmek > görüşmek
ömek > ?

Soru imi yerine burada "öşmek" mi gelmeli? Tek bir damgadan (mastar eki dışında) oluşan bir eylem olduğundan sözcük türetirken biraz zorlanmıyor değilim...

[Oktay D.]

Bugüne ȫg (düşünce) sözcüğü öğ diye uyarlanır çünkü öğren— sözcüğünde durum bu olmuş. Ayrıca ök olması Oğuzca için olanak dışıdır çünkü ȫ— eylemi uzun ö ile bulunur ve uzun ünlü ardındaki k sesleri yumuşar. Yalıñ haldeyken bazı ağızlarda ök olsa da ek aldığında öğ olur (bkz. uzun ö'lü olan gök > göğe olurken kısa ö'lü olan kök > köke).

ömek > ?
Soru imi yerine burada "öşmek" mi gelmeli? Tek bir damgadan (mastar eki dışında) oluşan bir eylem olduğundan sözcük türetirken biraz zorlanmıyor değilim...

Eski Türkçede olsa ȫş- olurdu, ancak nedeni henüz bilinmeyen durumlarda böyle kalmıyor. Bunda öyüş— olması olasılığı da var. Ancak öş— olur gibi geldi. Türkmencede kesinlikle öyş— olurdu (krş. uzun ünlülü güç sözcüğü Türkmencede güyç biçiminde).

[TürkçeSözlük78]

Peki dönüşlü eylem oluştururken "düşüncelenmek" anlamına gelecek bir sözcük türeteceksek bu "ölenmek" mi olacak yoksa "öğlenmek" mi olacak? İkinci daha çok "uslanmak" anlamına yakın sanırım.

[TürkçeSözlük78]

Ettirgen eylem yapmak istersek de "öğletmek" mi diyeceğiz yoksa "ötmek" mi? (Zâten dilimizde bulunan sözcükleri türetmeye başladım. )

[TürkçeSözlük78]

This post was deleted by TürkçeSözlük78 on 02 Kas 2018, 22:53.

[ulduzéver]

Bence ö- eylemini dönüşlü çatıya getirelim. ön-.
Bu sayakla türetmede bütüngöñül oluruz.

Önmek = düşünmek, usavurmak
Önüş = düşünce, fikir
Öndürmek = düşündürmek
Önüşmek = birlikte düşünmek

[TürkçeSözlük78]

Eylemi dönüşlü çatıya getirerek diriltmeyi uygun bulmuyorum. Ömek eylemi olduğu gibi diriltilmeli bence. Ömek (düşünmek), öşmek (karşılıklı düşünmek) ve ödürmek (düşündürmek) olmalı bence. Önüş yerine de zâten elimizde bulunan "öğ"ü kullanmak doğru olacaktır.

[TürkçeSözlük78]

Aynı sözcükten öğseme "felsefe" sözcüğünü yaptık anımsarsañız

Evet, anımsıyorum. Bu başlığı açmamdaki ana neden de buydu zâten. Kavranç (matematik) sözcüğünden tiksinmeye başladım. Ne kadar bu sözcüğü kullanırsam kullanayım, olmuyor. Orada burada iğrenç bir görünüşü oluyor. Bu öğ kökünü kullanarak matematik ve felsefe gibi kavramları karşılamayı düşünüyorum. Bi' ara kolları sıvayıp sözcük türetmem gerekecek.

Dediğim gibi kollarımı sıvadım ve kona masa başına oturdum. Hadi başlayalım:

Şimdi öncelikle kullandığım kökleri söyleyeyim: öğ (düşünce, us, akıl, fikir), ömek (düşünmek), öşmek (karşılıklı düşünmek)

Bu sözcüklerin hepsini bu iletiden önceki iletilerde görebilirsiniz. Hepsini teker teker açıkladık.

Sözcük türetmelerim:

Öğ (ad):

Öğ + cUl > Öğcül (düşünsel, ussal) (önad sıfat )
Öğ + rA > Öğre (düşünceye doğru, düşünmeye doğru) (ilgeç? edat? )
Öğ + dAş Bence bu eki dAş olmalıdır. Yâni özünü ünlü uyumuna uydurmalıdır. Bunun daha önceden tartışması olmuştu. Ben dAş olduğunu düşünüyorum. Karşı çıkan varsa öbür başlığa yazabilir. > Öğdeş (aynı düşüncede olan, oydaş, hemfikir, düşündaş/düşündeş) (ad)
Öğ + Al > Öğel (düşünsel, ussal) (önad sıfat )
Öğ + lAmAk > Öğlemek (Uslamlamak beyin fırtınası yapmak, usa vurmak , usa yaptırmak, güzelce düşünmek, enikonu düşünmek) (eylem fiil ) (eylem)
Öğ + kmAk > Öğekmek (düşünce oluşturmak, fikir üretmek) (eylem)

Ömek (eylem):

Ömek + nmAk > Önmek (düşüncelenmek artık ne demek ise! , kara kara düşünmek, oldukça güzel düşünmek, uslamlamanın da ötesinde düşünmek) (eylem)
Ömek + mUk > Ömük (düşünce) (ad)
Ömek + mAn > Ömen (filozof?) (ad) (*) Felsefe ve felsefe ile ilişkili sözcükleri daha göstermedim. Sıra ile gittiğimden başta nereden geldiğini anlayamayabilirsiniz. Sonuna dek okuduktan sonra bu ögeye yeniden dönünüz. Bu arada öge sözcüğünün de bu sözcüklerle kökteş olduğunu vurgulamak isterim bu andıcımda (notumda)

Öşmek (eylem):

Öşmek + AnAk > öşenek (karşılıklı düşünme olayının gelen adı, felsefe?) (ad)
Öşmek + mAn > öşmen (filozof?) (ad)
Öşmek + mAcA > öşmece (felsefe?) (ad)
Öşmek + AcAk > öşecek (felsefe konuları gibi bir anlama iye sahip olmalıdır bu sözcük, belki felsefenin alt disiplinlerinin özel adı olarak kullanabiliriz.) (ad) (*) Örnek tümce: Felsefenin din, ahlak, bilgi, varlık, sanat ve bilim olmak üzere altı tâne öşeceği vardır.

Türetimler sonrası elde edilen sözcüklerle aşırıya kaçmak:

Öğlemek (uslamlamak) + m / öğ + lAm > Öğlem (uslamlama sonucu çıkan en iyi ve güzel düşünce) (ad)
Önmek (kara kara, uslamlamanın da ötesinde düşünmek) + tU > Öntü (matematik?!?)

Sonuçlar ve tuttuklarım:

Öğcül, öğel

Düşünsel, fikrî

Öğlemek

Uslamlamak (aşırı iyi düşünmek)

Öğlem

Uslamlama sonucu çıkan en iyi düşünce

Önmek

Uslamlamanın da ötesinde düşünmek

Öşenek, öşmece

Felsefe?

Öşmen, ömen

Filozof?

Öntü

Matematik?!?

Öşecek

Felsefenin disiplinlerinin genel adı

Örnek tümceler:

"Öğcül konulara yönelen bir insandı."
"Öğel konuları çok olan şeyleri çok seviyorum. Örneğin öntü ile öşmece!"
"Sen buna öğlem mi diyorsun?"
"Bulduğunuz en iyi düşünce yâni öğlem bu mudur?"
"Senin yüzünden şu lânet olası konu üzerinde öndüm bildiğin."
"Ünlü öşmen Aristo'nun sözleri çok güzel."
"Lisede iken öntü dersini çok severdim."
"Felsefenin din, ahlak, bilgi, varlık, sanat ve bilim olmak üzere altı tâne öşeceği vardır."

vb.

Düşüncelerini yazarsanız beni çok mutlu edersiniz. Bu başlıktaki sözcükleri irdeleyip ilgili başlıklara atmamız gerek. Herkes düşüncesini söylerse gerçekten de çok iyi olur.

[Oktay D.]

+k— eki dar ünlülüdür: öğük— olurdu.

Yine uzun ünlülü olan ön— diye bir eylem var zaten, "gelişmek, (bitki) büyümek" añlamında. Onu da diriltmek istesek sorun olacaktır. Öte yandan ö— eylemine hiçbir dönem -l-, -n-, -ş-, -t-, -r-, -tUr- gibi çatı ekleri gelmemiş. Bu ilginç bence.

öntü türetiminde añlamca bir sorun var. -nti eki géñelde olumsuzluk da içerir (kasıntı, asıntı, ilinti, sarkıntı, kalıntı, ...).

[ulduzéver]

Düşünür = ör?
Düşünüyor = öyor? mu olmalı?
Azerbaycan Türkçesinde ö- › öyür "düşünüyor, öyer "düşünür" çekimleri " öy- "övmek" eylemiyle karıştırılır.
Söz éttiğim sorunlardan ötrü ben bu eyleme bir ek artırmayı güzel görüyorum.

[TürkçeSözlük78]

Divanü Lügati't-Türk

ömek anlamı
düşündükten sonra anlamak

Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

ömek anlamı
Çabuk, hızlı.
-Isparta

ömek anlamı
Boğaz.
Tekir *Silifke İçel

Tarama Sözlüğü
öşmek anlamı
Yatışmak, sükûnet bulmak.

Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

öşmek anlamı
Suyun topraktan çıktığı yer, kaynak.
Pazarcık *Bozüyük -Bilecik

öşmek anlamı
1. Eşmek. 2. Toprağı kazarak çukur yapmak.

öşmek anlamı
Benzetmek, karşılaştırmak: Öşmek gibi olmasın şurasında bir yara çıkmış.
*Bor -Niğde

öşmek anlamı
Ölçmek || olşmak
Erzurum

öşmek anlamı
Ölçmek
Erzurum

Divanü Lügati't-Türk

önmek anlamı
(bitki) bitmek, yetişmek, neşvünema bulmak; gitmek

önmek anlamı
(Uygur) gitmek

Tarama Sözlüğü

öñmek anlamı
1. İntizar etmek, beklemek. 2. Karşısına çıkmak.

Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
önmek anlamı
1. Beklemek. 2. Gözetlemek, pusuya düşürmeye çalışmak. 3. Saklanmak : Karşı duvarın arkasına öndüm. 4. Birinin önüne çıkmak, yolunu kesmek. 5. Sezdirmeden birini izlemek.

öñmek anlamı
1. İzlemek. 2. Pusuda beklemek, pusu kurmak.


Bu anlamlar nasıl ortaya çıktı acabâ?

[TürkçeSözlük78]

Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
oylamak anlamı
Düşünmek, geçmiş bir olayı anımsamak.
-Konya

Bu arada öbür Türkçelerde de geçen bu "oy" sözcüğünün öğ/ömek ile ilgisi var mıdır? Bunun kökeni ne tam olarak?