Ep, epit, epik

[TürkçeSözlük78]

Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
epik anlamı
1. Sanat. 2. İş, hüner.

1. Sanat.epik
-Edirne

2. İş, hüner.epik
-Eskişehir

Bu sözcüğü kullanmak istediğimden dolayı ilgili başlıkta bilgisi olanların geri dönüş yapmasını istemiştim. Ne yazık ki pek bir yanıt göremedim. Sözcükler türeterek ve kökenlemeler yaparak bir yerlere gitmeye çalışacağım. Elinizdeki bilgileri paylaşırsanız sevinirim. Epmek diye bir kök mü var yoksa ep bir ad mı hâlâ bilmiyorum. Bu arada Aktarma Sözlüğü'nde "epit" sözcüğü de bulunuyor. Sanırım bu ad soylu bir sözcük.

[TürkçeSözlük78]

"Epik" demekle yanılmışsınız. O söz "ep"ten gelir. Türk dillerindeki bulunma şekillerine bakıldığında:
Uygurca = Ep (äp)
Özbekçe: Ep
Kırgızca: Ep
Kazakça: Ep
Başkurtça: İp
Tatarca: İp
Altayca: Ep
şeklindedir. Ve bunların içinde "maharet, beceri, kabiliyet, bir işe uygunluk" anlamı dışında anlam yok sanıyorum ki.
Ayrıca "eplemek, epçil, epli, epsiz" gibi bu kökten türemiş sözler var. "Epçil"in anlamı da "becerikli, usta, bir işi ustaca yapan, tez tez ve çevik iş yapan" şeklindedir, sıfattır. Mecaz olarak "hamarat" anlamı da vardır.
Kısacası "epik" değil, "epçil" demeniz daha iyi. Fark ettiyseniz anlamı da farklı, bu arada.

Ep sözcüğünün ad olduğu söyleniyor burada.

[TürkçeSözlük78]

Aktarma Sözlüğü'nden sözcükler:

EPİT: Sanat
EPİTKEN: Sanatçı
EPİTMEK: Sanat eseri yapmak
EPİTMEN: Sanatçı
EPKİN: Sanat yeteneği olan


TUĞUR: 1. Sanat 2. Kabarcık
TUĞURMAK: Sanat üretmek


URA: 1. Sanat 2. Maharet
URAMAK: Sanat / imalat yapmak

[TürkçeSözlük78]

Burada da Tuncer Gülensoy "epmek" eyleminin var olduğunu söylüyor. Bizim ep, epit, epik sözcüklerindeki eylem bu mu bilmiyorum. Birisi konuya açıklık getirirse sevinirim.

[bensay]

t. gülensoyun açıklamalarında ep- eyleminin izini bulamadım ben, epçir-'den yola çıkarak o sonuca varmışsanız bir yanılma var, epçir- bildiğimiz hapşur- dengi yansıma ses tabanlı bir eylem, açıklaması da bu yönlü

[TürkçeSözlük78]

Yukarıda attığım görsel Tuncer Gülensoy'un sözlüğünden alındı. Bu sözlüğü bana TDH yöneticileri atmıştı. Kendileriyle esen sözcüğünün kökeni üzeri konuşmuştum bir ara.

[TürkçeSözlük78]

Hâlâ şu konuya bir açıklık getiremedim. Çok saçma ve usdışı duruyor. "Epik" olması için "epmek" eyleminin olması gerekiyor, "epit" olması için de "ep" adının olması gerekiyor. Sıkıntı ortada ikisinin de bulunmaması... Bu konuyla ilgili bilgisi olan varsa lütfen yazsın. Hangi sözlüğe baktıysa ep- köküne denk gelemedim. rastlayamadım.

[TürkçeSözlük78]

Epit sözcüğünün yalnızca Aktarma Sözlüğü'nde geçiyor olması biraz beni kuşkulandırmıyor değil aslında. Bence bu sözcüğün orada bulunması bir yanlışlık. Ya da bu Orta Asya Türklerinin kimi yapım eklerini bizden farklı kullanmalarından kaynaklanıyor. Epik sözcüğü TDK'de varken "epit"e Türkiye Türkçesi hiçbir kaynakta denk gelmedim. Sanırım sözcüğün özü "epmek" eyleminden gelen "epik". Ancak, böyle olunca da ikinci bir sorun çıkıyor, o da: "epmek" ne demek? Sanat yapmak mı demek? Yoksa Gülensoy'un yazdığı sözcükteki gibi çoğaltma, üretme anlamı var mı? Çünkü önemli bir ayrıntı var. O da sanatın bir yaratı mı yoksa bir üreti (öykünme ile oluşan) mi olduğu...

[TürkçeSözlük78]

+Ut ekiyle yapılan kelimeler
ETü partisip ekidir. TTü 17. yy'dan sonra küçük ses uyumuna tabi olarak +It biçimini almıştır. ETü +Ur- sonsesli fiillerde genellikle hece düşmesi görülür (çaşur- > çaşut, kavur- > kavut; ancak adır- > adırt, yogur- > yogurt). YTü her türlü fiil (anıt, dikit, kalıt, konut, koşut, yapıt, yazıt), ad (boyut, dölüt, özüt), sıfat (somut) ve edattan (karşıt) her türlü anlama gelebilecek ad ve sıfat yapmakta kullanılmıştır.

Nişanyan +Ut ekine "hem ada hem de eyleme gelir" diyor. Sanırım bu epmek eyleminin doğru olduğu anlamına geliyor. Epit de doğru oluyor yâni. Hem ad hem de eylem mi var ortada acabâ? Savaş ile savaşmak sözcüklerinde olduğu gibi...

[TürkçeSözlük78]

aç- +Xk > açık (açma eyleminin sonucunda oluşan şey)
kes- +Xk > kesik (kesme eyleminin sonucunda oluşan şey)
düş- +Xk > düşük (düşme eyleminin sonucunda oluşan şey)
del- +Xk > delik (delme eyleminin sonucunda oluşan şey)

...

ep- +Xk > epik [epme (sanat yapma?, çok yapma?, çoğaltma?, türetme?) eyleminin sonucunda oluşan şey, SANAT?]

[TürkçeSözlük78]

Bir de "epli" diye bir sözcük varmış TDK'de. Bu da "ep" adının olduğu anlamına geliyor. Şu anda kafam gerçekten de çok karıştı...

Uysal ve becerikli.epli
Romanya göçmenleri, -İzmir

Epli bildiğimiz "edepli" olabilir mi ki?

[TürkçeSözlük78]

Zangori Kema'da da şunlar yazıyormuş: (Özbekçe)

ep
~ ko'r-/~i keldi to become adept (at doing s.t.). ~ga kel- to return to one's old self. ~ga ol-/sol-/keltir- to fix, to put back in shape.

epaqa
~ga kel-/~ga ol-/sol-/keltir- s. epga...

epaqali
adept, able; proper, appropriate.

epashang
clumsy, awkward; slow, sluggish; muddler, bungler.

epchil
adroit, dexterous.epkin
gust, rush, blast; power.

epla- v.t.
to manage to, to pull off, to do successfully. ~y olmadi he couldn't do it, he couldn't manage to. ~b-seplab by hook or by crook, doing whatever it takes. [eplan-, eplash-, eplashtir-]

eplama
improvised, jury-rigged, thrown together, slapdash.

eplashtir- v.t.
to pull off, to manage.

epli
adept, adroit, skilled, able; appropriate, right.

epsiz
clumsy, awkward, maladroit.

[Oktay D.]

+Ut ekiyle yapılan kelimeler
ETü partisip ekidir. TTü 17. yy'dan sonra küçük ses uyumuna tabi olarak +It biçimini almıştır. ETü +Ur- sonsesli fiillerde genellikle hece düşmesi görülür (çaşur- > çaşut, kavur- > kavut; ancak adır- > adırt, yogur- > yogurt). YTü her türlü fiil (anıt, dikit, kalıt, konut, koşut, yapıt, yazıt), ad (boyut, dölüt, özüt), sıfat (somut) ve edattan (karşıt) her türlü anlama gelebilecek ad ve sıfat yapmakta kullanılmıştır.

Nişanyan +Ut ekine "hem ada hem de eyleme gelir" diyor. Sanırım bu epmek eyleminin doğru olduğu anlamına geliyor. Epit de doğru oluyor yâni. Hem ad hem de eylem mi var ortada acabâ? Savaş ile savaşmak sözcüklerinde olduğu gibi...

Nişanyan öyle bir şey démiyor. Partisip (ortaç, sıfat-fiil) eki olduğunu söylemiş, yani yalñızca eylemlere gelir ve sıfat yapar. Soñraki tümcesinde ise Dil Devriminden soñra (= YTü) buna dikkat édilmeden her türlü şeye getirildiğini ve her türlü añlam için kullanıldığını söylemiş.

Kısaca -Ut eki yalñızca eylemlere gelen ve sıfat yapan bir ortaç ekidir.

[TürkçeSözlük78]

+Ut ekiyle yapılan kelimeler
ETü partisip ekidir. TTü 17. yy'dan sonra küçük ses uyumuna tabi olarak +It biçimini almıştır. ETü +Ur- sonsesli fiillerde genellikle hece düşmesi görülür (çaşur- > çaşut, kavur- > kavut; ancak adır- > adırt, yogur- > yogurt). YTü her türlü fiil (anıt, dikit, kalıt, konut, koşut, yapıt, yazıt), ad (boyut, dölüt, özüt), sıfat (somut) ve edattan (karşıt) her türlü anlama gelebilecek ad ve sıfat yapmakta kullanılmıştır.

Nişanyan +Ut ekine "hem ada hem de eyleme gelir" diyor. Sanırım bu epmek eyleminin doğru olduğu anlamına geliyor. Epit de doğru oluyor yâni. Hem ad hem de eylem mi var ortada acabâ? Savaş ile savaşmak sözcüklerinde olduğu gibi...

Nişanyan öyle bir şey démiyor. Partisip (ortaç, sıfat-fiil) eki olduğunu söylemiş, yani yalñızca eylemlere gelir ve sıfat yapar. Soñraki tümcesinde ise Dil Devriminden soñra (= YTü) buna dikkat édilmeden her türlü şeye getirildiğini ve her türlü añlam için kullanıldığını söylemiş.

Kısaca -Ut eki yalñızca eylemlere gelen ve sıfat yapan bir ortaç ekidir.

İşte gereken açıklama bu idi. Açıkladığınız için sağ olun. Şimdi "epmek" eyleminin bulunduğu kesinleşti. Bu sözcüğü kullanarak türlü türlü şeyler türetip paylaşırım yerlikte.

[Oktay D.]

Bu açıklamam, ep- eyleminiñ varlığını kanıtlamaya veya kesinleştirmeye yéterli değil. Ben yalñızca -Ut ekiniñ işlevini ve Nişanyan'ıñ né dédiğini söyledim.

Hiçbir ikirciksiz kaynakta ep- eyleminiñ varlığı kesin görünmüyor halen. Özbekçedeki sözcüklerden açıkça ép bir ad olarak görülüyor. epik diye bir sözcük ise yalñızca Edirne ve Eskişehir ağızlarında bulunan bir sözcük. Rumca veya Bulgarca bir sözcük veya ondan étkilenmiş bir sözcük bile olabilir. Géri kalan tüm kaynaklarda ép bir ad olarak var.