reaktör

[Sinekkaydi2]

reaktör Fr. réacteur
a. fiz. 1. Yakıt olarak çevre havayı kullanan ve pervanelerin yardımı olmaksızın doğrudan doğruya tepki ile çalışan, iki ucu açık boru biçiminde itici. 2. Bir katalizör yardımıyla kimyasal tepkime yaparak üretim elde edilen endüstri kuruluşu: Atom reaktörü.

Güncel Türkçe Sözlük

reaction "tepkime" ise reaktör ?

[toorku]

tepkiten?

[TürkçeSözlük78]

öñeri Tepkiteç

Reaktör

[TürkçeSözlük78]

öñeri Tepkitici

Reaktör

[datadeveb]

Ben de şöyle bir şey türetmeyi denedim.

öñeri tepkiştirici

reaktör?

ya da tepkiltici?

[TürkçeSözlük78]

tepkimek sözcüğü "tepkime vermek" oluyor ise tepkişmek sözcüğü de "karşılıklı tepkime vermek" olur. Reaktörlerde karşılıklı tepkime vermekten çok bir şeyin tepkimesini sağlama durumu vardır. Örneğin bir özdeğin (maddenin) tepkimesini sağlamak için bu özdeğe ısı verirsek bu durumda o şeyin ısı ile tepkidiğini söyleyemeyiz. O yüzden anlam açısından kanımca biraz zayıf oluyor bu sözcük.

[datadeveb]

Şöyle düşünüyorum.

Yapış, yapma işi
yapışmak
yapıştırmak
yapıştırıcı

tepkiş, tepki işi
tepkişmek
tepkiştirmek
tepkiştirici

Tepkişmek, durgun yapısında tepkimeler göstermek olur bana göre.

Diyelim ki yanılgıdayım. Dediğiniz gibi anlam çıkıyor. Altında bir öneri daha vermiştim. Tepkiltici. Burada l mi n mi gelmeli diye çok düşünmedim. Tepkintici olarak da türeyebilirdi.

[TürkçeSözlük78]

Buradaki -l ve -n ekleri çatı ekleridir. Tepkimek eylemi nesnesiz (nesne almayan) eylem olduğundan burada ne koyacağımızı bilemiyorum. Bence böyle bir sözcük türetilemez. İkisi de saçma oluyor. Tepkinmek ne demek, tepkilmek ne demek? Olmaz ki?

[datadeveb]

Bende ne anlama gelebileceğini ayak üstü bilemedim. Yardımcı olur belki diye çekmek eyleminden türeyen sözcükleri ele alabiliriz.

çekmek, çekilmek, çekinmek, çekişmek
tepkimek, tepkilmek, tepkinmek, tepkişmek

[TürkçeSözlük78]

Benzer sözcükleri ele alarak bir yere gidemezsiniz. Tepki sözcüğünde yapım eki var ve öbürlerinde yok. Olsa olsa şunu yazarsınız:

tepki tepkilmek tepkinmek
sevgi sevgilmek sevginmek

Gördüğünüz gibi böyle bir sözcük yok

[bensay]

tep- >tepik >tepiki- >tepki- olabilirlik içermekte, yutkun- eylemi belirttiğim olabilirliğin -(I)n çatı ekli biçimi gibidir

[Oktay D.]

Bende ne anlama gelebileceğini ayak üstü bilemedim. Yardımcı olur belki diye çekmek eyleminden türeyen sözcükleri ele alabiliriz.

çekmek, çekilmek, çekinmek, çekişmek
tepkimek, tepkilmek, tepkinmek, tepkişmek

Ekleri, rastgele olarak işlevleri dışında kullanmayalım, añlamsız ve kuralsız şeyler üzerinde tartışmak hepimiz için zaman kaybı. Bir ekle bir türetim yapmadan öñce çok basit bir arama yaparak ne işlevlerde olduğunu araştırabilir ve soñra buraya öyle yazabilirsiñiz.

Siz daha kendi düşünceleriñizi araştırmaya özen göstermeye değer görmüyorsañız bizden onu yorumlamak/çürütmek/onaylamak/tartışmak için zaman ayırmamızı da beklemeyiñ. O yüzden buraya çiğ ve rastgele düşünceleriñizi yazarak bizi yanıt vermek zorunda bırakmayıñ lütfen. Buranıñ tartışma ve yazışma kültürüne saygı gösteriñ ki yararlı bir yér olarak kalsın.

[TürkçeSözlük78]

tep- >tepik >tepiki- >tepki- olabilirlik içermekte, yutkun- eylemi belirttiğim olabilirliğin -(I)n çatı ekli biçimi gibidir

Nasıl yani? Tepkimek eylemi zâten çatı eki mi almış? Anlayamadım dediğinizi hocam.


Ayrıca bir eyleme hangi ekin geleceğini nasıl anlayacağız? Bu ekler tam olarak eyleme hangi anlamı yüklüyor? Bir eyleme iki tâne çatı eki ayrı ayrı eklenebilir mi?

Örneğin germek eyleminden hem gerinmek hem de gerilmek türemiş. Çözmek eyleminden hem çözünmek hem de çözülmek türemiş. Neden öbür eylemlere bunlar gelemiyor?

Vurmaktan vurulmak olabiliyor da neden vurunmak olamıyor?

[bensay]

tepki- çatı eki almış demedim, geçmizden günümüze gelen yalın ekler kapsamında biçimsel yapı açısından kökü tep- kaynaklı tepki- diye bir eylemliğin oluşabilirliği/oluşturabilirliğinden söz ettim, yutkun- eylemi böylesi bir oluşumun -(I)n çatı eklisi olabilir dedim, bu konuda kaynak bulunabilir mi bilmem, onun için olasılıklı kurdum tümcelerimi, türkçenin eklerini katı bir biçimde eski türkçeyle de kısıtlı tutmamak gerektiğini de düşünüyorum, kuşkusuz yeni bir yalın ek türetmek olanaklı değilse de, eski türkçenin yalın eklerinden yararlanarak yeni bileşik ekler türetilmesi olanaklıdır, yine kuşkusuz yalın eklerin denkgele yanyana getirilmesiyle olacak bir iş de değildir bu iş

[Oktay D.]

tep- >tepik >tepiki- >tepki- olabilirlik içermekte, yutkun- eylemi belirttiğim olabilirliğin -(I)n çatı ekli biçimi gibidir

yutkun— eylemi yutuk— (yutkunmak) sözcüğünüñ -n- dönüşlü çatı eki almasıyla oluşmuş, yutuk— eylemi ise yut— sözcüğüne -k- pekiştirme çatısı almış. Oysa tépki— sözcüğü *tepik— diye bir eylemden gelemez, o yüzden yutkun— ile yapı beñzerliği yok.

Bu arada tépki/étki adları ile tépki—/étki— eylemleri Dil Dévriminde türetilmişler (1935). Aralarında nasıl bir ilişki var bélli déğil. Diyelim tépki sözcüğü tépki— eylemine -g eki gelerek *tépkig oradan da bugünkü ses dönüşümleri géreği tépki olmuş olsun. Bu durumda tépki— nasıl oluştu bélli déğil. Sanırım es— (esnemek, uzamak) kökünden türeyen eski ile eski— sözcüklerine bakarak bunları türetmişler.